|
Реферат: Святы и абрады беларусау (Искусство и культура)
Мiнiстерства адукацыi Рэспублiкi Беларусь
Беларускi дзяржауны тэхналагiчны унiверсiтэт
Кафедра беларускай мовы
Рэферат па тэме:
Выканала студэнтка
I курса I групы ХТ i Т
Падута Вольга Вiктарауна.
Мiнск 2000 г.
План.
1. Уводзiны.
2. Асноўная частка.
а) Агульная частка.
б) Дзяды, Купалле, Радзiны, Вяселле.
3. Заключэнне.
Абрады-сукупнасць традыцыйных умоўных дзеянняў, што сімвалічна выражаюць і
замацоўваюць адносіны людзей да прыроды і паміж сабой, іх паводзены ў
важных жыццёвых сітуацыях, якія сістэматычна паўтараюцца. Абрады -
састаўная частка традыцыйна- бытавой культуры народа. Утрымліваюць у сабе
элементы песеннага, харэаграфічнага, драматычнага, дэкаратыўна-прыкладнога
мастацтва. Зарадзіліся ў першабытным грамадстве, калі людзі імкнуліся
заклінаннямі ўздзейнічаць на незразумелыя з'явы прыроды.
Абрады былі звязаны з гаспадарчай дзейнасцю, бытавымі ўмовамі,
грамадскімі адносінамі і падзяляліся на каляндарна-вытворчыя (земляробчыя,
паляўнічыя, жывёла гадоўчыя, рыбалоўныя), сямейна-бытавыя (вясельныя,
радзіныя, пахавальныя), грамадскія і царкоўныя.
Болыпасць беларускіх абрадаў старажытнага паходжання ўзніклі на
агульнай усходне-славянскай глебе. Старажытная абраднасць ляжыць у аснове
калядавання, масленіцы, шчадравання, абрадаў купальскай ночы і інш. Многія
абрады звязаны з культам продкаў (дзяды, радаўніца), расліннасці.
Асаблівасць беларускіх абрадаў - перапляценне ў іх аграрна-бытавых,
язычніцкіх і хрысціянскіх элементаў. Царква імкнулася забараніць народныя
абрады або прыстасаваць іх да патрэб рэлігійнага культу, асобным абрадам
вяселля, радзін, пахавання і інш.. Надаць рэлігійны змест. Абрады ў аснове
сваёй захавалі народную спецыфіку і нацыянальны каларыт, суправаджаемыя
песнямі, танцамі, замовамі, карагодамі, пераапрананнямі (каза, жораў, дзед
і інш.). У іх прысутнічаюць элементы тэатральнага дзеяння. 3 імі звязана
сялянска-абрадавая паэзія.
3 цягам часу абрады страцілі першапачатковае значэнне, роля рэлігійных
элементаў у іх паступова змяншалася, яны пераходзілі ў разрад гульняў,
святочных забаў і захоўваліся пераважна ў вёсцы.
Абрады зямельныя. Цыкал замацованных звычаямі ўмоўных сімвалічных
дзеянняў, звязаных з працоўным годам земляроба. Узніклі ў першабытнам
грамадстве ў перыяд развіцця земляробства. У сувязі з пастаяннай
паўторнасцю сельскагаспадарчых работ і прыстасованасцю іх да пэўных дат або
перыядаў земляробчыя абрады прынята называць каляндарнымі. Падзяляюцца на
зімовыя - звязаны са святкаваннем каляд, масленіцы, грамніц; вясновыя -
гуканне вясны, першы выхад у поле; летнія - звязаны са святкаваннем
купалля, зажынак, дажынак; восеньскія - са святкаваннем спаса, багача,
пакроваў. Яны напоўнены песнямі, танцамі, шуткамі. Народныя традыцыі
надавалі ім сваеасаблівы каларыт і нацыянальную спецывіку.
Многія элементы ў земляробчых абрадах страцілі ранейшае значэнне, бо менш
звязаны з вытворчымі працэсамі, элементы міфалогіі ператварыліся ў сімвалы,
характэрныя для гульняў. Новы змест і новае афармленне набылі традыцыйныя
народныя абрады пачатку і заканчэння веснавых палявых работ. На змену
традыцыйнай масленіцы прыйшлі Свята зімы, Праводзіны зімы.
Святы - сукупнасць звычаяў і абрадаў. Узніклі ў першабытнам грамадстве.
Былі звязаны з каляндарным (гуканне выясны, грамніцы) ці зямельнымі
цыкламі. Падзяляюцца на рэлігійныя, сінкрэтычныя і безрэлігійныя.
Рэлігійныя святы - царкоўныя, у прыватрасці хрысціянскія (раство Хрыстова).
Сінкрэтычнымі святамі (мелі рэлігійныя і безрэлігійныя элементы) былі
традыцыйныя каляндарная народныя святы (каляды, масленіца, купалле і інш.).
Да безрэлігійнай часткі народных свят належылі шматлікія гульні, асабліва
на каляды, масленіцу, купалле. У час народных свят спявалі народна-
каляндарныя і сямейныя песні, выконвалі творы народнай харэаграфіі. У
народна-каляндарных святах, асабліва ў калядах, ёсць элемент Народнага
тэатра, а рэлігійныя элементы звязаны са старажытна абрадавымі дзеяннямі.
Значная частка рэлігійных элементаў з'явілася пад уплывам царквы, якая да
народных свят прымыкоўвала хрысціянскія (да каляд раство Хрыстова, да
валачобнага свята - Вялікдзень, да купалля - свята Іаана Прадцеча). У
другой палове 19 ст.- пачатку 20 ст. роля рэлігійных элементаў у народных
святах паступова змяншалася. Некаторыя з іх, асабліва старыя абрадавыя
дзеянні, сталі безрэлігійнымі тэатралізаванымі дзеяннямі, святочнай
забавай.
Сказаўшы, што такое святы і абрады я перахаджу да агульнага агляду свят
і абрадаў беларусаў якія найбольш былі распаўсюджаны на Беларусі і іх
невялікай характарыстыкі.
Стрэчанне ці грамніцы - гуканне вясны. Гэтае свята ўвабрала ў сябе
вобраз зімы і лета ў песенных гуртах, якія спрачаюцца паміж сабой песнямі.
Масленка. Святкуецца на восьмы дзень перад Вялікаднем. Гэта свята
пачыналіся запускі, якія заканчвалі калядны мясаед.
Гуканне вясны. Гэтае свята характэрна для Усходней Беларусі. Як і
масленкавыя абрады песні і карагоды адбываліся на горках, бо так было
бліжэй да неба. Кульмінацыя гэтага свята дасягалася 7 красавіка, калі
адбываліся непасрэдна рытуальныя дзеянні і працягваліся да таго моманту, як
узаруць поле.
Саракі. Свята прыпадае на 22 сакавіка. Яно адзначае дзень веснавого
раўнадзенства. 3 гэтым святам канчаткова прыходзіць вясна.
Камаедзіца. Гэтае свята прыйшло з глыбокай старажытнасці. Адзначаецца
перад Звесткаваннем. На гэта свята пакланяліся мядзведзю.
Вялікдзень. Гэтае свята лічыцца найвялікшым каляндарным святам. Яно складае
выключную адметнасць, самабытнасць беларускага абрадава-святочнага
каляндара.На гэта свята сутракалі Новы Год па сонечнаму календару.
Святкавалася ў дзень вяснавога раўнадзенства. Потым стала перасоўным ад 4
красавіка да 8 мая. Апошняя нядзеля перад святам была Вербная нядзеля. У
царкву заносілі галінкі вярбы, якія асвяшчалі святой вадой. Потым прынасілі
дамоў і з'ядалі па аднаму пухірку, каб абараніцца ад маланкі, а рэшткі
вярбы захоўвалі да наступнай Вербніцы.
Наўскі Вялікдзнь. Адзначаўся ў чысты чацвер, як частка
агульнакаляндарнай традыцыі ўшанавання дзядоў. Гэтае свята больш вядома пад
назвай Радауніца свята ўшанавання памерлых.
Юр'я. Свята адзначалася 5 траўня. На ім ушаноўвалі сімвал парадку,
вясны, росквіту прыроды. На лузе дзяўчаты выбіралі самую прыгожую, апраналі
яе русалкай і надзявалі ёй вянок, вадзілі вакол яе карагоды і спявалі. На
гэтае свята існуе шмат прыказак, прыкмет. Вось адна з іх:" Як дождж на
Юр'я, то будзе хлеб у дурня."
Пахаванне стралы. У аснове гэтага свята ляжыць ахоўная магія ад
маланкі. Цягнецца ад Вялікадня да Ушесця. На гэтае свята водзяць песні,
карагоды, якія абараняюць ад маланкі.
Зялёныя святкі. Свята найвышейшага росквіту прыроды. Вядома пад назвай
Сёмухі, Тройцы. Святкуецца гэтае свята на семым і восьмым тыдні пасля
Вялікадня. Гэтае свята з'яўляецца гімнам маці-прыродзе.
Купалле. Святкуецца з 6 на 7 ліпеня. Гэтае свята насычана прыгожымі
язычніцкімі звычаямі і святкуецца ў гонар летняга сонца звароту. Сутнасць
гэтага свята засталася некранутай да нашых дзён. Увасабленнем былі
ачышчальныя вогнішчы, ачалавечаны вобраз жанчыны Купалы і нават яго дочкі.
Жніво. Гэтае свята з'яўляецца самым працяглым комплексам рытуалаў.
Пачынала святкавацца ад 12 ліпеня да 27 верасня. Жніўныя абрады складалі
аснову самай цяжкай працоўнай дзеі.
Жаніцьба коміна. Гэтае свята было ўведзена яшчэ Пятром I. Прыпадала яно
на 13-14 верасня. Па гэтаму святу сустракалі Новы год восенню.
Пакровы. Адзначалісы ад 14 кастрычніка да 27 кастрычніка. На гэтае
свята размярковываліся дні паміж дзяўчатамі, а 27 кастрычніка па надвор'ю
меркавалі аб характары будучай жонкі, і называлі гэты час Дзівочым летам.
На гэтае свята ў прыродзе адбываўся пераломны момант ад лета да зімы.
"Прыйшла Пакрова і пытае, ці да зімы гатова." Пачынаючы з гэтага свята,
моладзь пачынала збірацца на вячоркі, а хатнія справы спраўляліся з
песнямі.
Дзяды. Кожны дзень тыдня меў сваё значэнне. Так субота мела быць днём
ушанавання дзядоў, усіх памерлых. У гэты дзень кожны павінен быў успомніць
лепшыя рысы прашчураў, аддаць ім належную павагу.
Зімовыя святкі. Пачыналіся посля постнай куцці (6 студзеня) і завяршаліся
да Вадахрышча (19 студзеня). На гэтае свята адбываліся сапраўдныя
тэатралізаваныя беларускія народныя карнавалы.Пачыналіся зімовыя святкі з
Каляд (7 студзеня), якія былі ў гонар зімоваго сонцазвароту і каляднага
месаеду пасля Піліпаўскага посту. На гэты язычніцкі абрад наслаівалася
хрысціянскае свята нараджэнне Хрыстова- свята Раства. Неад'емным рытуалам
з'яўляецца ўшанаванне продкаў-дзядоў. Гэтаму прысвячалі тры ўрачыста-
шанавальныя куцці:
перадкалядная посная, багатая- шчодрая і вадзяная. Гэтая дзея цягнулася ад
25 снежня да 2 студзеня.
Зрабіўшы агульны агляд беларускіх свят, я перахаджу да больш дэтальнага
разгляда некаторых свят і абрадаў беларусаў, каб паказаць чым жылі нашыя
продкі раней, а таксама прыгажосць нашай культуры.
КУПАЛЛЕ.
Раскладаць Купалу пачынаюць з ранку 6 чэрвеня: хлопцы запасалі паліва,
збіралі па вёсцы старыя рэчы, сухое ламачча, якое засталося з зялёных
святак, бо спальваючы гэта, быццам можна была дагадзіць продкам. Лічылася,
што ў гэты час прыходзіць каляндарная вяршыня росквіту прыроды, бо хутка
прыйдзе Пятрок. Але гэтае свята вызывала і самую актыўную дзейнасць варожых
чалавеку сіл.Але дзяды і спрыяльныя сілы прыроды , часцей за ўсё ў выглядзе
купальскіх зёлак, дапамагалі людзям пазбегнуць злой сілы. Перад Купаллем
дзяўчаты ішлі збіраць васількі, руты, купаленку і спявалі песні. Гэта
павінна было перадаць збіральніцам цудадзейную купальскую сілу зёлак.
Першым рытуалам Купалля было ўрачыстае запрашэнне на свята. Гэтае
запрашэнне праходзіла з дапамогай песень. 3 гэтымі песнямі і карагодамі
абыходзілі хаты, запрашаючы да свята. У час абыхода кідалі вянкі на стрэхі
хат нежанатых хлопцаў і незамужных дзяўчат. Потым з музыкай і танцамі
карагодамі купальскі гурт начале з Купалай выходзіў з сяла пад песню. Затым
грамада падыходзіла да месца дзе было раскладзена вогнішча, якое заўсёды
было на высокім месцы ля ракі ці возера. Калі ўсе збіраліся пачыналася
здабыванне "жывога " агню, трэннем дрэва аб дрэва.
Усю ноч гучалі песні, вадзіліся карагоды, гульні, скакалі праз
вогнішча, каб ачысціцца ад злых сіл і асцярагчыся ад іх, спальвалі іх
антрапаморфную выяву. А ў гонар сонца на шастах або спускаючы з гары
падпальвалі прасмаленае кола.
Ля вогнішча частаваліся абрадавымі стравамі (яечняй), варажылі, плялі
вянкі. Потым на словы "Ляці, ляці вяночак, лаві, лаві дружочак" кідалі на
ваду вянкі і варажылі па іх руху. Часам вянкі кідалі праз вогнішча. Калі ён
пападае да дзяўчыны, тая кідала яго ў адказ на сімвалічнае запрашенне разам
пераскочыць праз агонь. Калі вянок пападаў да хлопца, ён павінен яго
разарваць або кінуць назад.
Пасля скокаў праз вогнішча парамі ішлі шукаць папараць кветку, якая
распускалася раз за год і вяртала чалавека да адзінства з прыродай:
уладальнік пачынаў разумець шум дрэў, размову жывёл, птушак. Але здабыць
папараць кветку вельмі цяжка, бо яе сцярагуць злыя сілы. Але без праблем іх
збірае добры купалаўскі дзядок у кошык і калі сустрэнішся з ім, трэба
паслаць белы абрус куды ён кіне кветку. Трэба як мага хутчэй схаваць яе пад
скуру далоні, разрэзаўшы яе. Заканчвалася свята ля ракі. Там назіралі за
гульнёй сонца на паверхні вады.За гэтым трэба было назіраць або прыжмураўшы
вочы, або не маргаючы. Каб паглядзець на тое як гуляе сонца малыя дзеці
прачыналіся, як мага раней і беглі на раку. 3 асвечанай зелені вілі вянкі і
захоўвалі іх як сродак супраць нашэсця злой сілы. Лічыцца, што ў гэты дзень
здзейсняецца пераварот у свеце, цяпер быццам ходзіць па зямлі духі і
ведзьмы. Потым дзяўчаты ў вянках станавіліся ўперамешку з хлопцамі,
ствараючы карагод, і спявалі песню, у якой усхвалялі вартасці адных хлопцаў
і недахопы другіх. Затым з карагода выходзіла дзяўчына і закрывала сабе
твар чубром, кланілася ва ўсе бакі і выбірала хлопца да пары, які здымаў з
яе покрыў і павязваў сабе цераз плячо або рукаў, а ўдзельнікі карагода
спявалі.
ВЯЛІКДЗЕНЬ.
Адным з урачыстых народных святаў вясенняга цыклаў быў Вялікдзень.
Рыхтавацца да яго пачыналі загадзя, яшчэ ў перыяд вялікага ці вялікоднага
посту. Апошні тыдзень велікоднага посту называўся чысты:
чысты панядзелак, чысты аўторак, чыстая серада. У чысты чацверг, да ўсходу
сонца, стараліся памыцца ў лазні ці хаця б у карыце-начоўках, балеі.
Лічылі, наогул, што чысты, ці "страсны " тыдзень быў часам разгулу
нячыстай сілы. Увесь жа тыдзень старанна рыхтаваліся да свята: мылі сталы,
скамейкі, лавы, вокны, дзверы. Бялілі печ, а то і сцены. Выскаблівалі,
вымывалі падлогу (калі яна была ў хаце), вытрасалі сеннікі, перамывалі
хатнія начынне, посуд.
Да дня Вялікадня варылі, пяклі, смажылі розныя стравы: булкі, пірагі,
каўбасы, сала, фарбавалі і варылі яйкі. Рытуальнай стравай з'яўлялася
чырвонае яйка, асвянцонае ў царкве ці касцёле. Пісанкі вялакага
распаўсюджання на тэрыторыі Беларусі не мелі.
Напярэдадні Пасхі, ці Вялікадня, у лубку-сявеньку складвалі саму
"пасху", ці велікодную булку ці пірог, а то і бохан чорнага хлеба, чырвоныя
яйкі. У царкве ці касцеле адбывалася пышнае ўрачыстае богаслужэнне. Гэтай
пышнасцю духавенства імкнулася прыцягнуць масы веруючых да царквы ці
касцёла.
Пасля заканчэння ўсяночнай пачыналася асвячэнне прынесеных ястваў. 3
царквы ці касцела вярталіся як мага хутчэй, бо, згодна народным павер'ям,
хто раней пачне разгаўляцца, таму будзе ў гэтым годзе ўдача ў яго справах і
добрае здароўе.
Урачыстае святочнае снеданне пачыналася з чырвонага асвянцонага яйка.
Кожны з'ядаў сваю долю яйка са свянцонай соллю і прымаўся за сыр, тварог са
смятанай, сала вонджанае, смажанае мяса, каўбасу, пірагі. Наядаліся пры
гэтым да адвалу.
Скончыўшы разгаўленне, старыя ў доме клаліся спаць, а малодшыя бралі
чырвоныя яйкі і адпраўляліся на вуліцу гуляць у "біткі". Туканкі гэтыя
прадаўжаліся амаль увесь тыдзень. У гэтыя дні качаліся на арэлях, каталі
яйкі па жолыбе ці "лубку".
Трэба адзначыць, што яйка ў велікоднай абраднасці займала асобнае
месца. Яно з'яўлялася сімвалам жыцця, сонца, вясенняй абуджанай прыроды.
Фарбаванне яек, выпяканне пірагоў існавала ва ўсходніх славян і іншых
народаў яшчэ задоўга да прыняцця хрысціянства. Так, у раскапаных курганах
авараў, якія даціруюцца IV векам н.э., археолагі знаходзяць шалупінне
фарбаваных яек, у той час як святкаванне Вялікадня афіцыйна зацверджана
хрысціянскай царквой толькі ў 526 годзе.
Адной з асаблівасцей беларускага Вялікадня з'яўляецца хаджэнне
валачобнікаў у ноч з першага на другі дзень, Валачобніцтва, апрача
Беларусі, сустракаецца толькі ва ўсходніх раенах Польшчы ды дзе-нідзе ў
сербаў.
Валачобніцтва на тэрыторыі Беларусі больш распаўсюджана ў яе
цэнтральнай і паўночна-заходняй часцы, амаль не сустракаецца яно на
Палессі.
У некаторых месцах жанчыны хадзілі пець асобна ад мужчын. Мужчыны
часцей хадзілі спяваць на другі дзень Вялікадня.
Валачобныя песні выконваліся толькі ў першыя дні Вялікадня пад
акампанімент скрыпкі, радзей - гармоніка. У песнях "валачобным " называецца
сам падарунак, які дарылі валачобнікам за іх веншавальныя песні. Звычайна
яны веншавалі гаспадароў хаты са святам, жадалі ім здароўя, прыбытку
скаціны, добрага ўраджаю на полі.
Аграрныя дахрысціянскія элементы ў Вялікадні яскрава відаць не толькі ў
памінавеннях нябожчыкаў у першы ці другі тыдзень, а і ў рытуальных
акрапленнях вадою скаціны, жылля, гаспадарчых пабудоў.
Як вядома, Пасха, ці Вялікдзень - старадаўняе свята жывелаводаў. Пазней
яно ператварылася ў земляробчае, час правядзення якога вылічваецца па
месяцавым календары. Вялікдзень заўсёды бывае ўслед за вясеннім
раўнадзенствам.
Песні валачобныя - гэта гімн наступаючай вясне, сонцу, цяплу. Яны,
відавочна, зарадзіліся незалежна ад калядаў і сталі ўнікальнай з'явай.
Характэрна, што асвянцоныя на Вялікдзень хлеб, соль, як і косці ад
велікоднага стала, шалупінне ад яек ці самі велікодныя яйкі
выкарыстоўваліся ў земляробчай працы, косці ад велікоднага застолля збіралі
і закапвалі на ніве, каб пасевы не пацярпелі ад градабіцця. Скарынкі хлеба
выкарыстоўвалі пры першым выхадзе на сяўбу зерняных, пры выгане скаціны ў
поле і г. д.
У шэрагу раёнаў Беларусі Вялікдзень быў і памінальным днём. У першы
дзень яго ішлі на могілкі і качалі на магілах велікодныя яйкі, у іншых
месцах там жа і частаваліся, пакідаючы трошкі гарэлкі і закускі нябожчыкам.
У каталікоў быў распаўсюджаны звычай хадзіць на магілы на пяты дзень
Вялікадня.
Чацверты дзень Вялікадня ў шэрагу месц адзначалі як градавую сераду.
Гэты дзень называлі яшчэ лядовым. У гэты дзень у царкве ставілі свечкі ад
граду.
У заходніх раёнах Беларусі свечкі на магілы насілі яшчэ ў дзень
грамніц, а найчасцей - у дзень усіх святых - першага лістапада па новаму
стылю, аднак на могілках не частаваліся і нічога з яды не пакідалі. А ў
большасці ж раёнаў Беларусі Вялікдзень мертвых як раней, так і цяпер
адзначаюць у аўторак, радзей - у панядзелак. Гэта так называемая Радаўніца,
ці Радуніца.
Такім чынам, Вялікдзень, ці Пасха - старажытнае свята жывелаводаў,
пазней-земляробаў, язычніцкая аснова якога не выклікае сумнення.
дзяды.
"Прыхадзіце, дзяды-радзіцелі, і старыя, і
малыя,
хто на гэтай сялібе жываў, хлеба-солі
ждаў.
Прыхадзіце, дзяды-радзіцелі, к свайму
сталу,
к нашаму прыпечку, хлеба-солі засылайце,
каб было чым душы памінаць год ад году,
век ад веку."
Дзяды - гэта гуманны памінальны абрад, якім беларускі народ спрадвеку
ўшаноўваў памяць намёрлых продкаў. Адбываліся яны ў асноўным у суботу,
напярэдадні Змітравага дня. Дзяды - сваеасаблівы абрад, некалі ён
падмацоўваўся вераю, нібыта душа нябожчыка сыходзіць ў гэты дзень на зямлю.
Вось чаму да сустрэчы Дзядоў старанна рыхтаваліся: мужчыны прыбіралі
панадворак, жанчыны завіхоўваліся ў хаце, як перад прыняццем дарагіх
гасцей. Праціралі і завешвалі новымі ручнікамі абразы. Рабілася гэта дзеля
таго, каб паказаць продкам, наколькі дбала падтрымліваецца нашчадкамі
парадак у гаспадарцы.
На могілкі ішлі ўсей сям'ёй. Успаміналі памёрлых сваякоў, маліліся,
амаль над кожнай магілай, галасілі жанчыны, прыпаўшы тварам да насыпу,
звяртаючыся да нябожчыка як да жывога. Калі вярталіся дадому, то пачыналі
памінальную вячэру.
Стол на Дзяды ахопліваў ледзь не ўсю нацыянальную кухню. Разам з
абавязковымі рытуальнымі стравамі гатавалі ласункі якія былі асабліва
любімыя ў памёрлых сваякоў. Пачыналі вячэру часцей за ўсё тады, калі
надыходзіў час запальваць агонь. Апраналіся па-святочнаму, засцілалі стол
белым абрусам. Гаспадар хаты ці старэйшы ў сям'і, запаліўшы свечку,
прымацоўваў яе каля абразоў ці ставіў на стол і чытаў малітву. У народзе
падрымліваецца вера, што душы продкаў нябочна прысутнічауць у хаце, для іх
проста на стол, на акно ў асобную пасудзіну ў самым пачатку адліваецца
гарэлка і адкладваецца ад кожнай стравы.
Як і на звычайных памінках, стоя вельмі часта пачыналі з куцці. Потым
гаспадар падымаў чарку, памінаў нябожчыкаў, жадаў жывым прыждаць наступных
Дзядоў. Застолле праходзіла ва ўспамінах памершых добрым словам, і добрым
словам стараліся гаварыць толькі на сумныя тэмы. Сядзелі за сталом доўга.
Гаварылі: "Трэба і паплакаць, і пашкадаваць пакойнічкаў, то яны нас не
забудуць". Стол, як правіла, пакідалі непрыбранным - для падмацавання сіл
памёршых, толькі засцілалі яго зверху абрусам. Так адзначаліся "Дзяды"
раней і зараз.
НАРАДЖЭННЕ 1 ХРЭСБІНЫ ДЗІЦЯЦІ.
Пры набліжэнні родаў жанчына імкнулася, каб пра гэта ведалі як мага
менш людзей. Калі ў гаспадарцы мелася іншая будына, то жанчына ішла туды.
Калі свабоднай будыны не было, то роды праходзілі ў хаце. На гэты час муж
выправаджваў усіх з хаты. Даваў ім работу і наказваў хутка не вяртацца
дадому. Рабіліся захады, каб пра наступленне родаў не даведаліся дзяўчаты.
Калі ж здаралася такая неспадзёўка дзяўчына ўваходзіла ў хату ў час родаў,
яна павінна была расплясці касу, набраць у рот вады і даць парадзісе выпіць
са свайго роту - інакш роды пройдуць вельмі цяжка і ўсе абвінавацяць у
гэтым дзяўчыну.
Роды адбываліся ўзімку ў хыце, улетку - у выраўнях, хлявах, гумнах.
Бывала, што ў час родаў родзініца звярталася ў хату сваіх бацькоў і там
жыла пасля родаў шэсць-восем дзён. Да парадзіхі звалі бабку-павітуху, па
якую ішоў муж або замужная жанчына. Адпраўляючыся да павітухі, адразалі
акрайчык хлеба, пасыпалі яго соллю і бралі з сабой. Па прыходзе да бабкі-
павітухі гаварылі: "Хадзі, бабулічка, к нам. Нешта нашай маладусі ня дужа
ладна дзелаецца." Накіроўваючыся да парадзіхі, бабка брала з сабой пірог
або кавалачак хлеба. Бабка выконвала як рацыянальныя заходы да парадзіхі
так выкарыстоўвала і розныя магічныя прыёмы. Нарадзіўшыгася дзіцяці бабка
ніколі не брала голымі рукамі, а замотвала ў старое адзенне, каб яно пасля
дзіцяці жыло ў багацці. Потым бабка перавязвала пупавіну пасмачкай чыстага
лёну ці суравай ніткай. Пупавіну пераразалі хлопчыку на сякеры, нажы,
дубовай кары ці кавалачку хлеба, малатку. Дзяўчынцы пераразалі на грэбне,
верацяне, нітках, кружках, на нажніцах. Усе гэтыя прадметы вызначалі
будучыю працу дзяцей. Пупавіна адвальвалася на чацверты-пяты дзень, і маці
хавала яе ў куфар ці запіхвала ў дзірку, якая была прасвідравана для гэтай
мэты ў сцяне хаты. Калі дзіцяце спаўнялася сем гадоў, яму давалі вузельчык
з пупавінай развязаць, каб "развязаць свой розум".
Першае купанне таксама было абрадам. Пры першым купанні дзіця ляжала тварам
на захад ці поўнач, а ў ваду клалі якія-небудзь прадметы. Існавала павер'е:
калі дзіцяце пасля першага купання пакласці на правы бок, то яно ў далейшым
жыцці будзе ўсё рабіць правай рукой і наадварот. Існавала сістэма варожбаў
аб будучым лёсе дзіцяці ў залежнасці ад яго дня нараджэння: панядзелак -
родзіцца няўмека, аўторак - нараджаюцца працавітыя людзі, серада -
неакрэслены лёс, чацверг - будзе шанцаваць, але хуткая смерць, пятніца -
лайдак, злодзей, субота - шчаслівымі, удачлівамі, нядзеля - самыя шчаслівыя
людзі, якіх чакае шанцаванне і поспех.
Бабка пры купанні давала імя, а святар як правіла пагаджаўся. Светару
неслі падарунак, каб ён назваў дзіця. Звычайна святар даваў імя дзіця па
каляндару.
Пасля нараджэння дзіця ўсе жанчыны павіны былі наведаць роджаніцу,
акрамя цяжарных, а тая што ішла ў адведку абавязкова павінна былі паляжаць
у ложку.
Хрэсбіны імкнуліся адсвяткаваць ў дзень царкоўнага хрышчэння. Без
запрашення на гэтую ўрачыстасць ніхто не прыходзіў. Хрэсбіны ўключалі ў
сябе агульнае частаванне. Усе жанчыны, што ішлі на хрэсбіны неслі з сабой
прадукты.
Спецыяльнай абрадавай стравай на хрэсбінах з'яўлялася бабіна каша, якую
гатавала павітуха, або хросная бабка. Для гэтай стравы куплялі навы гаршок,
які потым разбівалі. У час падзелу кашы, якая амаль заўсёды заставалася за
кумам, прыходзіў бусел, які віншаваў бацькоў і прыносіў ляльку (калыску).
На хрэсбінах заўсёды прысутнічалі песні, якія былі пранізаны малітвамі за
лепшую долю дзіця. Бабіну кашу хутка з'ядалі, каб дзіця пачало хутчэй
гаварыць і хадзіць. Вялікае значэнне меў абмен падарункамі паміж парадзіхай
і кумамі і бабкай-павітухай. Як правіла парадзісе даравалі ручнік, абрус,
хустку. Для бабкі і кумоў наміткі. Затым бабка рабіла магічныя дзеянні, каб
лёс дзіця быў шчаслівы, пасля якіх быў рытуальны танец.
Да найбольш важных падзей, што суправаджаліся абрадывымі дзеяннямі і
завяршалі сімвалічнае далученне навароджанага да сям'і і грамады
адносіліся: ачышчэнне дзіцяці пасля царкоўнага памазання, з'яўленне першага
зуба, першыя крокі і першые пастрыжэнне. Пакуль збіраліся госці дзіцяці
купалі. Так адбывалася ачышчэнне. Для гэтага абрада існавала асабістая
сумесь з вады, аўса і хмелю. Пры ачышчэнні дзіця ставілі на ножкі, а на яго
галаву клалі абаранкі. Купала дзіця бабка-павітуха, прычым дзіця было ў
начоўках. Гэтай сумяссю мылі твар усіх, хто быў у гасцях і выцяралі
ручніком. Пасля ачышчэння ваду вылівалі у месца дзе ніхто не хадзіў і куды
не заглядала сонца і месяц. Увесь гэты абрад адбываўся на трэці дзень пасля
хрышчэння. Звячаі і абрады ячышчэння навароджанага завяршалі хрэсбінныя
ўрачыстасці.
Радзіная абраднасць, як у цэлым уся традыцыйная народная абраднасць
зведала на сабе негатыўны ўплыў сталінска-брэжнеўскай паліткі, што прывяло
да глыбокага крызісу беларускай нацыянальнай культуры.
Другі момант знікненне - знішчэнне сялянства як класа.
Трэці - агульны нізкі культурны ўзровень, вялізарны разрыў паміж
штодзенным побытам, масавай культурай жыхароў рэспублікі, з аднаго боку і
здабыткамі беларускай нацыянальнай культуры, распрацаванай літаратарамі,
навукоўцамі, мастакамі - з другога.
ВЯСЕЛЛЕ.
Калі хлопцу і дзяўчыне прыйшоў час жаніцца і яны незнаёмы паміж сабой,
іх родзічы наймаюць сваху ці сваццю для знаёмства маладых. Сваха звычайна
бывае жанчына, якая умее ўгаварыць маладых аб заключэнні паміж імі шлюбу.
Пасля згоды маладых бацькі маладога пасылаюць да маладой сватоў (бывае і
так, што маладая не дае згоды на шлюб з гэтым хлопцам, а бацькі хлопца і
дзяўчыны згодны на іх шлюб па ранейшай дагаворанасці паміж сабой).
Для сватаўства бацькі жаніха разам з сваім сынам пасылаюць да бацькоў
нявесты свата (сваццю). Сватам з'яўляецца мужчына, які добра ведае жаніха 1
можа яго добра расхваліць нявесце, каб яна дала згоду на шлюб.
Сваты, зайшоўшы ў хату да бацькоў нявесты, звычайна не гавораць прама
аб іх мэце прыходу. Яны прадстаўляюць сябе гандлярамі або паляўнічамі, або
яшчэ кім- небудзь, што прывяло да хаты нявесты знянацку. Напрыклад за
пакупкай чаго- небудзь, або заблукалі па дарозе ці хочуць купіць у іх што-
небудзь.
Калі бацькі нявесты даюць згоду ім дапамагчы ў іх просьбе, тады сваты
ставяць на стол тое, што яны прынеслі з сабою: гарэлку і закуску.
Абавязкова хлеб і соль для ўдачы. Сват запрашае паглядзець нявесту і
расказвае ёй пра ўсе дадатныя рысы жаніха. Калі нявеста дае згоду на шлюб,
бацькі жаніха і нявесты дагаворваюцца паміж сабой аб парадку правядзення
вяселля: дзень правядзення вяселля, аб прыданным нявесты і г.д.
Паколькі гутарка праходзіць з выпіўкай і закускай гэта інакш называецца
запасны.
Збоку нявесты яе бацькі пасылаюць да жаніха сваіх людзей, каб даведацца
якая гаспадарка ў жаніха, яго багацце, яго паводзіны сярод сваіх суседзяў,
яго працавітасць. Гэта называецца выгляды. Але выглыды праводзяцца не
заўсёды, бо могуць даведаюцца ўсё пра жыніха праз яго суседзяў ці іншых
людзей, якія добра ведаюць жаніха.
Падрыхтоўка да дня вяселля праводзяцца бацькамі жаніха і нявесты
паасобку. Абмяркоўваюць каго запрасіць на вяселле, колькі патрэбна ежы і
спірту, хто будзе шаферам у маладога і што будзе шаферкамі ў маладой.
У дзень вяселля госці жаніха і нявесты збіраюцца асобна ў жаніха і
нявесты. Шаферкі апранаюць нявесту ў вясельнае адзенне (вянок на галову,
фату і г. д.). Шафер жаніха прымацоўвае да грудзей квенікі.
У царкве поп вянчае жаніха і нявесту. Аб'яўляе іх мужам і жонкай,
адзівае на іх пальцы персцёнкі, жадае жыць доўга ў каханні і згодзе. Пасля
вянчання пра развод паміж мужам і жонкай нельга было і думаць, так як гэты
абрад паходзіў ад бога, і каб развесціся трэба было зноў звярнуцца да яго.
Калі жаніх разам са сваім сватам, абвязаным ручніком, шаферамі і
родзічамі забіралі з сабой нявесту, то трэба было ім плаціць выкуп за
падушкі для нявесты на таргах брату або сястрэ нявесты.
Нявесту садзілі разам жаніхом на ўпрыгожаныя калёсы - у каней на шыі
былі звонкія бубянцы, якія далёка былі чутны, калі ехала вяселле. На шляху
язды вяселлю перагароджвалі дарогу, каб лепш разглядзець нявесту і
патрабаваць выкуп ад жаніха. Звычайна жаніх адкупліваўся гарэлкай і
закускай. Нявесту бацькі жаніха сустракалі перад сваім домам з хлебам і
соллю. Пасля чаго запрашалі ўсіх гасцей збоку нявесты і жаніха за стол, дзе
працягвалася вяселле з песняміі гульнямі.
За столом на куцце садзіцца нявеста каля яе шаферкі, кросныя бацька і
маці і ўсе родзічы, каб замужам быў дастатак нявесту садзяць на кажух,
перавернуты ўверх поўсцю. Бацькі нявесты ставяць на стол перад ёй посуд з
падарункамі, пасля чаго ўсе госці кладуць падарункі ад сябе. Госці п'юць,
закусваюць, пяюць вясельныя песні. Гасцей збоку жаніха абавязкова абвязвалі
вышытымі ручнікамі бацькі нявесты, а збоку нявесты - бацькамі жаніха.
Галоўнай дзеючай асобай і павагай карыстаўся ў час вяселля сват, які
быў тамадой яе.
У канцы вяселля музыкант іграў марш кожнаму прысутнаму на вяселлі, за
што яго адорвалі грашмі, хто колькі мог.
У хаце нявесты пасля яе ад'езду да жаніха рыхтавалі адпраўку прыданага.
Звычайна гэта быў сундук з падрыхтаванымі раней трубкамі саматканага
палатна або адзенне. Прыданае таксама давалі зямлёй, жывёлай і іншым. Для
дастаўкі прыданага намячалася па згодзе паміж бацькамі сватоў колькасць
чалавек і падвод.
Звычайна вяселле праходзіла тры дні. Нельга было гуляць вяселле ў пасты
і пасныя дні згодна закона Божага.
На другі дзень вяселля жаніх прыходзіў да бацькоў нявесты з бутэлькай
гарэлкі абвязанай чырвонай стужкай і запрашаў іх да сябе ў госці.
Каб дапамагчы гаспадару правесці вяселле з меньшай стратай для
гаспадаркі, бо людзі жылі бедна, некаторыя блізкія родзічы сваёй вёскі
запрашалі гасцей з вяселля да сябе ў госці ў канцы вяселля. Гэтая дзея
называлася перазоўкамі.
Калі я браўся за гэты рэферат, я ведаў што наша краіна багата на розныя
святы і абрады, але я не ўяўляў сабе што іх так шмат. Мне вельмі шкада, што
многія з іх зніклі назаўсёды з нашай гісторыі. Гэта адбывалася па многім
прычынам, але галоўнай была знікненне сялянства, а таксама тое што
беларусаў многія не лічылі самастойнай нацыяй, ў што самі беларусы пачыналі
верыць за што і пачалі губляць свае карані. Але не ўсё так дрэннна на першы
погляд, бо некаторыя святы і абрады пачынаюць аднаўляцца і мне прыемна
бачыць гэта, але мы ніколі не вароцім поўнасцю тое, што страчвалі вякамі,
мы можам толькі ў нейкай ступені ліквідаваць белыя плямы нашай культуры.
Спіс выкарыстанай літаратуры:
Агульная энцыклапедыя.Рэд. кялегія : I. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.-Мн.:
БелСЭ, 1989
Этнаграфія Беларусі.Рэд. калегія: Б. I. Сачанка (гал. рэд.) і інш. -Мн.:
БэлЭН, 1995
Касцюкавец Л.П. Бларускія народныя абрады,- Мн.: Беларусь,1994 г.
Кухаронак Т. I. Радзіныя звычаі і абрады беларусаў.-Мн.: Навука і тэхніка ,
1993 г.
Ліцвінка В. Святы і абрады беларусаў.
Сысоў I. М. 3 крыніц спрадвечных.-Мн.: Вышэншая школа , 1997 г.
Хатэнка А. Зніч крыжовых дорог.- Мн.: Полымя , 1992 г.
Паэзія земляробчага каляндара .; Укладальнік- Фядосік А.С.- Мн.: Вышэйшая
школа , 1997 г.
Народны каляндар.
Успаміны са слоў.
Реферат на тему: Сезанн
Астраханский Государственный Технический Университет
Кафедра Русского языка
Реферат по предмету:
Искусство и литература
На тему:
Поль Сезанн
Выполнила: студентка
группы ДФР-21
Клычкова Ольга
Проверила:
Егорушкина М.Н.
Астрахань-2000
Оглавление.
Введение: «В поисках новых норм»________________________________3
Глава 1. Семья. Истоки___________________________________________5
Глава 2. Юность, годы учения_____________________________________7
Глава 3. Сезанн, Мане и импрессионисты____________________________9
Глава 4. Ранний период 1860-е гг._________________________________11
Глава 5. Творчество 1870-х гг.____________________________________11
Глава 6. Автопортреты и натюрморты______________________________12
Глава 7. Поздний период_________________________________________12
Заключение: «Не робейте перед натурой, пишите смело и не бойтесь
ошибок!»______________________________________________________14
Список работ___________________________________________________15
Список использованной литературы_______________________________16
Введение: «В поисках новых норм».
Внешне конец 19 в. был благодушным периодом процветания, однако в
среде художников и писателей ощущавших себя аутсайдерами, зрело чувство
разочарования в задачах и методах того искусства, которое нравилось
публике. Чувство беспокойства и неудовлетворенность достижениями живописи
19 в. овладевшими умами молодых художников к концу столетия объяснить
сложно. Понять корни этого чувства очень важно, поскольку именно оно
породило различные направления, образовавшие то, что в наши дни обычно
именуют «современным искусством». Некоторые считают первыми современными
художниками импрессионистов[1], поскольку они бросили выхов определенным
правилам живописи, преподаваемым в академиях. Однако стоит вспомнить, что
цели импрессионистов не разходились с традициями искусства, получившими
развитие с того момента, когда Ренессанс открыл окружающий мир. Они также
хотели изображать натуру такой, какой мы ее видим, и их споры с
консерваторами касались не столько цели искусства, сколько средств ее
достижения. Исследование импрессионистами цветных рефлексов, их опыты с
эффектами свободных мазков кисти были направлены на создание еще более
совершенного претворения зрительынх впечатлений. Фактически, именно
импрессионизм одержал полную победу над природой: все, что предстало перед
глазами художника, могло являться мотивом картины, а реальный мир во всех
его проявлениях стал достойным объектом художественного изучения. Возможно,
как раз по этой причине окончательный триумф новых методов заставил
некоторых художников усомниться в целесообразности следования им. На какое-
то время показалось, что все проблемы искусства, нацеленного на точное
воспроизведение зрательных впечатлений, уже решены и что невозможно достичь
ничего нового, продолжая идти тем же путем.
Но мы знаем, что в искусстве стоит только решить одну проблему, ка на ее
месте возникает множество других. Возможно, первым, кто ясно осознал
природу этих новых преблем, был художник, также принадлежавший к поколению
импрессионистов - Поль Сезанн.
Он был лишь на семь лет моложе Мане и на два – старше Ренуара. В
молодости он принимал участие в выставках импрессионистов, однако оказанный
ему прием вызвал у него такое отвращение, что Сезанн удалился в свой родной
город, Экс-ан-Прованс, где занимался живописью вдали он шумных нападок
критиков. Он обладал состоянием, был человеком скромным и не импытывал
особой нужды продавать картины. Именно поэтому он смог посвятить всю свою
жизнь решению художественных проблем им же сами поставленных, предъявляя
при этом самы жесткие требования к себе. При внешне спокойной и размеренной
жизни, он был одержим страстным желанием добиться в живописи того идеала
художественного совершенства, к которому постоянно стремился.
Поль Сезанн – выдающийся живописец конца 19 века, чье имя стало
легендарным для последующих поколений художников и любителей искусства. В
самом деле, чем он так замечателен? Ведь создание натюрмортов, пейзажей и
портретов никогда не считалось высоким вкладом в искусство, да и модели,
которых он портретировал, не всегда оставались довольны своим изображением,
поскольку к их интерпретации автор подходил не с позиции точной передачи
натуры, но и решая собственные формальные задачи. Его система живописи, за
исключением немногих художников, казалось крайне беспорядочной его
современникам. Иследуя документы Дж. Линсдей пишет: «Не было ничего более
смущающего, чем эти картины, в которых выдающаяся одаренность соседствовала
с детской наивностью. Молодые видели в них руку гения, старики – безумные
странности, завистники – только творческое бессилие. Мнения чрезвычайно
разделялись, глубокие дискуссии переходили в раздраженные перепалки, были
ошеломительные потрясения и преувеличенные похвалы». Как и его собратьев-
импрессионистов, критики обвиняли художника в «посредственности, тщеславии,
крикливости», утверждали, что «это живопись из сточной канавы». При жизни
он был наиболее критикуемый и осуждаемый прессой и публикой и если его
творения имели успех, то только потому, что вызывали гомерический хохот.
Однако, уже в первые десятилетия 20 века, представители нескольких важных
направлений от фовизма, экспрессионизма, футуризма и кубизма до сюрреализма
взирали на него как на предшественника.
Как ни парадоксально, но судьба Сезанна аналогична судьбе многих его
современников. После его смерти в 1906 году начался триумф попираемого
всеми «отшельника из Экса». В нашей стране увлечение Сезанном падает на
1910-е годы. Оно отмечено появлением на арене художественной жизни
группировки «Бубновый валет», имевшей свой устав, выставки, сборники статей
и являющейся влиятельнейшим направлением в русском искусстве как в начале,
так и в 60-70-е годы 20-го столетия. На рубеже 20-го века Сезанн стал
излюбленным мастером московского коллекционера А.И.Морозова, который в
период 1910-х годов приобретает лучшие сезанновские полотна: «Автопортрет»,
«Берега Марны», «Цветы», «Курильщик», «Гора в Понтуазе», «В комнатах». Эта
коллекция была свободной для обозрения как до революции, так и после, и
стала центральной в совбрании новейшей французкой живописи Государственного
музея изобразительных искусств им. А. С. Пушкина и Государственного
Эрмитажа.
Глава 1. Семья. Истоки.
Сезанны вышли из небольшого городка Чезены (Cezana), ныне относящегося
к западному Пьемонту, и поэтому до последнего времени считалось, что они
были чисто итальянского происхождения. Однако в 17 столетии, насколько
можно судить по именам, место это было населено семьями французких корней,
и лишь в 1713 году о Утрехтскому договору восточные склоны долины
Брьянконнэ (Brianconnais) были обменены французами на долину Барселоннет.
Городок Сезанн-Чезена стал таким образом итальянским. Семейство Сезанн к
тому времени уже переместилось (около 1650 года) в Безансон, этак миль на
пятнадцать по тракту. Метрические книги сообщают об обувных дел мастере
Блезе Сезанне, который от двух жен имел пять или шесть детей. Незадолго до
1700 года одна из ветвей фамилии оказалась еще дальше к западу – в Эксе.
Там в приходе Сен-Мадлен, в августе 1702 года родился Жак-Жозеф, сын
Дени Сезанна и Катрин Маргри. Дени, возможно был старшим сыном Блеза.
Третий сын, Андре, который родился в апреле 1712 года, был perruquier –
изготовитель париков или парикмахер, вероятно и то и другое вместе. Его
жена Мари Бугарель произвела на свет несколько детей, один из которых,
родившийся 14 ноябра 1756 года, был Тама-Франсуа-Ксавье Сезанн, портной. Он
женился на Роз Ребюффа и перебрался в местечко Сен-Захари, что в пятнадцати
милях он Экса. Его сын Луи-Огюст был отцом художника.
В этой родословно примечательно то, что Поль происходил из среды много
трудившися ремесленников, из поколения в поколение занятых ручным трудом.
Также можно предположить, что в переездах семейства (намекавших на то, что
оно ощущало себя пришельцами в провансальской среде), можно уловить нечто
от незатихнувшей семейной традиции, которая получила глубоко скрытую форму
в характере Поля.
Луи-Огюст был единственным Сезанном, который поднялся над низким
уровнем жизни простого ремесленника. Родившийся 28 июля 1798 года, он был
болезненным ребенком, но вырос, как бы компенсирую медленный старт более
сильным и деятельным, чем обычные дети. Во взрослом возрасте у него было
тяжелое, гладко выбритое лицо с высоким лбом, редеющие волосы и глубокие
складки между густыми бровями, что создавало ощущение твердости и
проницательной ироничности.
На втором десятке он понял, что Сен-Захари – это не место для человека
призванного идти своим путем в мире. Он пошел вспять по семейным следам и
обосновался в Эксе, одном из главных центров по производству фетровых шляп.
Весьма умно он рассудил отправиться в Париж в 1821 году, где пробыл
около трех или четырех лет, сначала простым рабочим у мастера-шляпника,
потом торговцем. Вернувшись в Экс в 1825 году, он основал магазин с
Мартеном, шляпником и около 1845 года фирма была ликвидирована. Луи-Огюст
еще пару лет продолжал свой собственный шляпный промысел, после чего он
решился на смелый шаг – стать банкиром в революционном 1848 году.
Еще в то время, когда он занимался шляпами, Луи-Огюст повстречал
одного молодого человека, Луи Обера, и, возможно некоторое время
импользовал его в своем новом деле. Сестру Луи Анну-Элизабет-Онорину,
высокую миловидную женщину, Луи-Огюст склонил к тому, чтобы жить с ним.
Оберы были экскими ремесленниками в течении нескольких поколений. Элизабет
родилась в городе 24 сентября 1814 года, ее отец был столяром мебельщиком,
а мать урожденной Жерар из Марселя. Это семейство вроде бы имело отчасти
романтическое родство утверждая о связях с наполеоновским генералом
Жераром, который выполнив свою миссию в усмерении острова Сан-Доминго в
Вест-Индии, вернулся, как говорят, с негритянкой. Факты, впрочем,
утверждают иное – мать Элизабет родилась в 1779 году в семье работника на
серебряных промыслах, так что предание должно быть все же лишь досужей
фантазией.
До того как Сезанны обвенчались 29 января 1844 года, Элизабет родила
Луи-Огюсту Поля и Мари. В 1854 году она родила вторую девочку, Розу. Поль
родился в час ночи 19 января 1839 года в доме на улице Оперы, 28.
Экс сыграл чрезвычайно важную роль в жизни Поля Сезанна и его друга
Эмиля Золя[2], который описал город в романах под именем Плассана.
Тщательное изображение деталей тамошней общественной жизни содержится в
наибольшей степени в «Карьере Ругонов» и в «Завоевании Плассана». Картину
которую рисует Золя, позволяет глубоко проникнуть в мир Сезанна тех долгих
лет, что они делили в Эксе и в Париже. Огромные серии романов Золя основаны
на описании семейств из Экса – Плассана.
Глава 2. Юность, годы учения.
Учился в коллеже в Эксе вместе с Э. Золя, с которым впоследствии долго
был дружен. После завершения учебы в 1858 работал в конторе своего отца
провинциального финансиста, одновременно посещал Муниципальную школу
рисования. Поль начал ходить в Свободную рисовальную школу которая
существовала в Эксе, благодаря герцогу Вилларскому, с 1766 года. Когда в
1825 году город принял на свое попечение старый монастырь святого Иоанна
рыцарей Мальтийского ордена и сделала его музеем, школа была переведена
туда же. Классы находились под управлением директора музея, Жозефа Жибера
(он родился в Эксе в 1808 году), который был художником строго
академического толка, писавшим портреты прелатов, генералов, министров,
даже испанских инфант. Поль стал ходить в нее по вечерам с ноября 1858
года. Луи-Огюст, очевидно полагая, что обучение рисованию должно взодить в
благородное воспитание, не возражал.
Можно отметить, что в результате занятий в школе Поль стал серьезно
изучать картины и скульптуры в музее. В его собрани не было ничего
выдающегося, но попадались работы французких и итальянских барочных
художников 17 века. Одна картина, “Игроки в карты”, значившаяся по каталогу
работой Луи Ленена, а возможно, принадлежавшая его школе, немало
привлекала его.
. В 1861 Сезанн впервые отправляется в Париж, проваливается на
вступительных экзаменах в Школу изящных искусств. Экзаменатор, говорят,
заметил: «Он малюет буйно». Если этот анекдот правдив и не сочинен позже,
то он уже показывает тот дикий стиль, который он сам называл couillarde
(«живопись яйцами»). После кратковременного пребывания на родине и работы в
банке вновь возвращается в Париж, посещает т. н. академию Сюиса (1862-65),
где за небольшую плату можно было рисовать обнаженную натуру.
Поль брал свои краски, а его друзья позировали ему в качестве
«разбойников», к этой теме он тщетно обращался несколько раз. Золя,
парижанин был больше чем всегда главной фигурой и горячо декламировал
«Rolla» или «Ночи» Мюссе.
Сезанн принял исповедание «борьбы и работы», он принял «идею
бедности», и в своей жизни он воплотил ее тем, что жил бережливо и просто.
Но он страшился и тогда, и позже самого факта бедности - то есть
возможности остаться без регулярной ренты, которая обеспечивает ему
скудную, но налаженную систему.
Сезанн выражал свои чувства в стихах: в письме от 29 декабря, в самом
конце 1866 года можно увидеть взрыв стихов, в которых продолжаются мечты и
заботы Поля:
«Когда захочется, мой друг, писать стихи,
То можно это делать и без рифм.
Тогда в этом письме если найдешь
Слова которые пришиты косо к строчке,
Стобы ее хоть как-то закруглить,
Не закрывай на то глаза – не из-за рифмы,
А из-за смысла
Кой-где они немного дребезжат.
Вот ты предупрежден, я начинаю:
Ныне декабрь,двадцать девятый день.
И мое мненье о себе стоит высоко:
Я говорю легко, все, что хочу.
Но уж не сразу песнь я заведу
(Назло мне рифма может слать беду).
Пришел вот Байль, наш общий старый друг.
Я рад сказать тебе по правде, я пишу
Без всяких затруднений. Впрочем, я,
Пожалуй, черезчур высокий слог
Избрал, и на вершины Пинда
должен лежать мой путь.
Я чувствую, что небо на меня
Имеет тайное какое-то влиянье.
Я расправляю поэтические крылья
И ввысь тогда стремительно взлетаю,
Хочу достать высокий свод небес.
Но чтоб тебя мой голос не потряс,
Я подслащу его слегка ликером.» ….
Стихи Сезанна грубы, часто откровенно прозаичны, что составляет часть
их шуточного характера. Но взятые вместе, они очень действенны, они
обнажают его натуру и явственно выражают быстрые перемены его сознания и
чувств – и глубокое вдохновение, и приступы страхов.
Очень мало известно о ранних работах Поля Сезанна; но ясно, что он
считал очень трудным найти свой личный стиль или перенести на холст хотя бы
частицу своих чувств и занимавших его идей. Его первые полотна независимо
от качества исполнения были выполнены, можно полагать в анемичной и
сентиментальной академической манере и представляли собой по большей части
копии с картин из местного музея или с гравюр из журналов. Этот стиль
достиг вершины в росписях на тему времен года, выполненных для Жа де
Буффан и иронически подписаных «Энгр». Из других примеров можно назвать
копию «Поцелуя Музы», которую его мать повесила у себя на стену, и «Девочку
с попугаем», которую он также написал для матери.
Он внимательно следит за художественной жизнью, посещает знаменитое
кафе Гербуа, в котором часто собираются художники. Среди кумиров
современности Э. Делакруа и Г. Курбе. Копирует картины старых мастеров в
Лувре, преимущественно Веронезе, Тинторетто, Караваджо, Креспи.
Специального художественного образования Сезанн не получил и был самоучкой,
так как не желал подчиняться догмам академического искусства.
Глава 3. Сезанн, Мане и импрессионисты.
Через Золя, Сезанн знакомится с художниками Э. Мане, К. Моне, О.
Ренуаром и др., будущими представителями импрессионизма, а также Камилем
Писсаро[3] чье влияние коренным образом сказалось на его развитии.
Участвовал в выставках импрессионистов 1874 и 1877, однако не разделял их
установки на фиксацию мимолетных состояний природы. Как и Мане, вариации на
темы картин которого он создавал («Завтрак на траве», 1869-70, частное
собрание, Париж; «Новая Олимпия», Музей дОрсе, Париж), Сезанн хотел
следовать традициям старых мастеров, Пуссенн был его постоянным кумиром, а
именем Энгра он даже подписал два декоративных панно «Весна» и «Осень»
(1859-62, Пти Пале, Париж).
В 1863 году, чрезвычайно реакционное жюри отвергло все работы,
отличавшиеся пусть даже малой оригинальностью: Фантен-Латура, Легро, Мане,
Уинстлера, Йонкинда, Бракмона, Лорана, Валлона, Арпиньи. Художники и их
сторонники протестовали. Наполеон III нанес неожиданный визит в Салон,
попросил показать отвергнутые работы и объявил их столь же хорошими, что и
висевшие на стенах. Указом от 24 апреля он учередил «Салон отверженных».
Открытие этого Салона произошло 15 мая в здании того же ранга, что и
официальный Салон, - во Дворце промышленности, построенном ко Всемирной
выставке 1855 года (и уничтоженном в 1900-м, когда прокладывали проспект
Александра III). Многие из отвергнутых чувствовали, что учавствовать в этом
начинании будет довольно стыдно, но около шестисот картин приблизительно
трехсот художников все же были развешаны, к этому количеству добавилось еще
несколько залов, полных рисунков, гравюр и скульптур. Золя дал длинное и
живое описание «Салона отверженных» в «Творчестве».
Картины развесили в прекрасном помещении, даже официально принятые
развешивают не лучше. Толпа, уже очень плотная, с каждой минутой
увеличивалась; все покидали официальный Салон и, подстегиваемые
любопытством, подзадориваемые желанием судить судей, бежали сюда, с самого
порога захваченные, заранее уверенные, что увидят необыкновенно забавные
вещи.
Критики предложили публике смеяться, и она потешалась вовсю.
Карикатуристы рисовали «Выставку комиксов»; центром внимания и насмешек был
«Завтрак на траве» Мане, с мужчинами в современной одежде и обнаженными
женщинами. Золя подробно описал дикое веселье и яростное неприятие, которое
она вызывала. Особые насмешки провоцировал термин «пленэр». Это
произведение резко нарушало условности, согласно которым освещенные участки
должны были резко отличаться от затененных, чистые цвета должны были
связываться друг с другом при посредстве полутонов, а тени должны были
состоять исключительно из коричневого, черного и серого. Идея объединения
одетых и обнаженных фигур шла он Джоржоне, а композиция «Завтрака на траве»
была основана на гравюре с Рафаэля. Поль был восхищен работой Мане и
пробудил энтузиазм у Золя. Открытие Делакруа и дискуссии у Сюиса
подготовили Сезанна к разрыву с Салоном и Школой изящных искусств. Однако
именно «Салон отверженных» сыграл решающую роль.
Глава 4. Ранний период (1860-е гг.).
Творчество этого периода имеет ярко выраженный романтический характер:
сцены насилия («Убийство», 1867-70, Галерея Вильдштейн, Нью-Йорк),
натюрморты типа «суета сует» («Натюрморт с черепом и подсвечником», 1865-
67, частное собрание, Швейцария), эротические видения («Оргия», 1864-68,
частное собрание, Париж). Произведения Сезанна трудно датировать, так как
он редко выставлялся и не ставил сам дат на холсте. В числе значительных
работ раннего периода «Портрет отца» (1867 (?), частное собрание), довольно
большого размера (198 · 118 см). Видимо, этот портрет должен был доказать
отцу, что художник окончательно утвердился в выборе своей профессии. В
«Девушке у пианино» (ок. 1869, Эрмитаж) изображены сестра и мать художника,
пустующее кресло должно напоминать об отце. В скромном провинциальном
интерьере звучит романтическая музыка Вагнера, культ которого характерен
для Франции второй половины ХIХ в. (другое название картины «Увертюра к
Тангейзеру»). На рубеже 1860-70 гг. начинается тема «купальщиц» и
«купальщиков», которая станет важной в последующие десятилетия.
Глава 5. Творчество 1870-х гг.
В начале 1870-х гг. Сезанн сближается с Мари-Гортензией Фике, вскоре
рождается сын Поль (это будущие модели художника). Семья живет в Понтуазе и
Овере близ реки Уазы, где складывается, помимо Аржантея, еще одна «малая
столица импрессионизма»; тут работают Писсарро и Гийомен. Под влиянием
Писсарро художник начинает писать этюды на пленэре, овладевает техникой
мелкого мазка. Наиболее импрессионистическая картина этого периода «Дом
повешенного» (1873, Музей дОрсе, Париж). Уроки Писсарро были важны и
потому, что он уделял большое внимание пространственной организованности
пейзажа. Сезанн желал конструировать мир, передавать его устойчивые,
непреходящие черты; его не интересовали динамика окружающей среды и
изменчивость цвета в атмосфере. Свой творческий принцип, выработанный им во
2-й половине 1870-х гг., он назвал «воплощением», реализацией.
Пространственные планы мало интересуют Сезанна, он стягивает все
изображение в единое живописное поле, так что отдельные перспективные зоны
как бы наплывают друг на друга, сливаются. Порой он использует приемы
обратной и сферической перспективы. Абсолютно прямые линии редки в его
картинах: они то изгибаются, то наклонны. Увлекаясь все более акварельной
живописью, он переносит отдельные ее приемы и в технику масляной живописи,
пишет на белых, специально негрунтованных холстах, красочный слой
становится у него все более облегченным, как бы светящимся изнутри. Краски
Сезанна это градации (по его словам, модуляции) трех основных цветов
(зеленого, голубого и охристого) и, естественно, белого. Лепка форм
становится лаконичнее, конструктивно обобщеннее.
Глава 6. Автопортреты и натюрморты.
В 1870-е гг. начинается серия автопортретов. От «Автопортрета в
фуражке» (ок. 1874, Эрмитаж) с его некоторой «диковатостью» и «японизацией»
изображения глаз он переходит к созданию обобщенных образов («Автопортрет»,
ок. 1880, частное собрание, Винтертур). В натюрморте «Ваза с фруктами»
(1878, частное собрание, Париж) зритель видит вазу как бы в профиль и
одновременно несколько сверху. Совмещение разных точек зрения на объект при
его изображении излюбленный прием Сезанна.
В отличие от импрессионистов, любивших изображать прогулки и пикники
на природе, у Сезанна никогда в ландшафтах не видно людей; его
многочисленные пейзажи, исполненные в Понтуазе, пустынны; более того, в
желто-охристых кристаллах домов словно не подразумевается жизнь; это некие
саркофаги духа среди пышной южной растительности. Природа выступает сама по
себе, как могучая и полная скрытой энергии сила. Характерно, что в это
время Сезанн начал интересоваться геологией. Частым мотивом его пейзажей
становится с 1880-х гг. гора Сент Виктуар, видная из окон и с террасы его
мастерской в пригороде Экса, где художник жил до конца жизни, получив
прозвище «отшельник из Экса».
Глава 7. Поздний период.
На рубеже 1880-90 гг. Сезанн все больше увлекается т. н. фигурными
жанрами. Композиция «Пьеро и Арлекин» (1888, Музей изобразительных
искусств, Москва) сюжетно посвящена празднику «марди гра» последнему дню
карнавала перед постом. Пять вариантов композиции «Игроки в карты» (1890-
92, возможно, 1890-96) инспирированы картиной Караваджо на такую же тему из
местного музея. В середине 1890-гг. Сезанн начинает работать над портретами
(«Портрет А. Воллара», 1899, Пти Пале, Париж; «Портрет Г. Жеффруа», 1895,
Музей дОрсе, Париж), которые требовали многочисленных сеансов (порой до
ста) и все же оставались незавершенными. Многие холсты позднего Сезанна
остались незаконченными, в т. ч. и его итоговая композиция «Большие
купальщицы» (1898-1905, Музей искусств, Филадельфия), призванная завершить
большой цикл и ритмически строго выверенная. Сезанн писал свои обнаженные
натуры по воображению, фигуры его часто деформированы, экспрессивны,
поставлены в надуманные позы и группы.
В последнее двадцатилетие жизни и особенно после 1888 года Сезанн
страстно увлекался акварелью: он считал ее техникой, наиболее пригодной для
решения проблем света и пространства. Эмиль Бер-нар, ученик и один из
первых приверженцев живописца «Игроков в карты», убедительно подчеркивал
величайшую ценность поисков учителя в области построения многопланового
пейзажа, обозначения объема фигуры или предмета. «Сезанн,—пишет Бернар в
своих «Воспоминаниях», — был прав. Нет хорошей живописи, если поверхность
холста остается плоской — нужно, чтобы предметы вращались, удалялись, жили.
В этом—вся магия нашего искусства».
Между 1895 и 1900 годами Сезанн писал некоторых своих соседей, которые
позировали ему в мастерской, часами не произнося ни слова. Это были
крестьяне, итальянские рабочие, огородники, скромные и работящие люди,
привлекавшие художника простотой и силой характеров. В «Облокотившемся
курильщике» из фонда Барнса восхищает уверенность, с какой Сезанн
несколькими охристыми и пепельно-серыми мазками оживил карандашный силуэт
модели, в то же время бережно сохраняя белизну бумаги, не делая ничего без
долгих предварительных наблюдений и размышлений. В акварели, которую мы
воспроизводим, Сезанн сумел передать простое и вместе с тем исполненное
достоинства выражение одного из своих соседей, быть может, еще лучше, чем в
двух живописных произведениях на тот же сюжет (одно хранится в Кунст-халле
в Манхейме, другое—в Музее изобразительных искусств им. А. С. Пушкина в
Москве). Нужно вернуться к братьям Ленен, чтобы найти такое же единство
величия и естественности в фигуре крестьянина. Избегая живописных деталей,
Сезанн любил писать их в самых простых позах, по-грудно или в полуфигурном
изображении, облокотившимися о столик кафе, курящими или играющими в карты.
Слава приходит к Сезанну в конце жизни. В Экс начинается паломничество
художников, коллекционеров и критиков. Воздействие его искусства сказалось
на творчестве П. Гогена и художников группы «Наби», фовистов и кубистов,
русских «сезаннистов» из «Бубнового валета». Сезанна рассматривали порой
как «художника для художников» и представителя «чистой живописи», иногда
же, напротив, как создателя своего рода философской концепции мира и
искусства.
Заключение: «Не робейте перед натурой; пишите смело и не бойтесь ошибок!»
…«Но уже на следующее утро он снова принялся за это немыслимое дело:
каждое утро, еще в шесть, он вставал, шел через весь город в свою
мастерскую и оставался там до десяти; потом той же дорогой он возвращался
домой, чтобы поесть; он ел и снова отправлялся в путь, чаще всего в долину,
в получасе ходьбы от мастерской, над которой возвышается гора Сен-Виктуар.
Тысячу задач ставит перед художником эта неописуемая гора. Там он сидел
часами, занимаясь тем, что старался увидеть и передать «планы»» (Рильке,
«письма о Сезанне» Париж, 1944г.)
…Живопись XX века родилась в тени горы Святой Виктории, на юге
Франции. Именно в этом месте Поль Сезанн заменил существовавшие до него
понятия света, тени, линии и перспективы новым художественным словарем. Эта
известняковая гора была любимым объектом Сезанна - в его картинах она
появляется более 60 раз. Начиная с 1880 года в работах Сезанна неподвижное
пространство стало трансформироваться в сгустки визуальной энергии. Сезанн
заменил перспективу, созданную линией, разнонаправленной пульсацией цвета,
что наполнило двухмерные холсты трехмерной полнотой реальности. Поверхность
картины с тех пор перестала быть простым окном, через которое можно было
увидеть другой мир. Сезанн превратил ее в самостоятельную реальность. После
него художники стали гораздо смелее в формах самовыражения - как заметил
однажды Пабло Пикассо- «Сезанн был "отцом всех нас"».
Сезанн “подглядев”, что все в природе стремится к простым
геометрическим формам: шару, конусу, циллиндру положил начало
беспредметному искусству “Раз предметные формы стремятся к шару, конусу и
циллиндру, то и | |
