|
Реферат: История развития телевидения в Беларуси (Культурология)
Побач са шпаркім развіццём радыёвяшчання ў пасляваенныя гады пачынае
нараджацца новы від масавай інфармацыі – тэлебачанне, якое ў нашы дні
становіцца адным з магутных сродкаў прапаганды і агітацыі. Сення усё
насельніцтва краіны ахоплена тэлевізійным вяшчаннем. А ўсяго яшчэ якіх
гадоў 40 назад тэлебачанне ў краіне рабіла першыя крокі.
Цікава ўспомніць некаторыя этапныя моманты з гісторыі развіцця
беларускага тэлебачання. Запачынальнікам сучаснага электроннага тэлебачання
лічыццца наш суайчыннік прафесар Пецярбургскага тэхналагічнага інсчтытута
Б. Л. Розінг, які яшчэ ў 1907 годзе прапанаваў выкарыстаць для перадачы і
прыема адлюстравання на адлегласць электронна-прамяневую трубку. Але
практычна ажыццявіць задуму вучонага было немагчыма з-за адсутнасці ў той
час радыёэлектроннай і электравакуумнай тэхнікі. І толькі пасля Вялікай
Кастрычніцкай сацыялістычнай рэвалюцыі гэту ідэю на практыцы ажыццявіў
малады вынаходнік Б. П. Грабоўскі. З группай іншых вынаходнікаў Ташкенцкага
універсітэта ён стварыў так званы “катодны камутатар на тэлефота”.
На ленінградскім заводзе “Святлана” для ташкенцкіх вынаходнікаў былі
выраблены электравакуумныя (катодныя) трубкі, радыёлямпы і іншыя прыборы.
26 ліпеня 1928 года Грабоўскі правёў паспяховыя выпрабаванні перадатчыка –
на маленькім экране прыёмніка з’явілася адлюстраванне трамвая, які рухаўся.
Прамыслова прыгоднныя трубкі былі распрацаваны некалькі пазней, у
пачатку 30-ых гадоў, савецкім вучоным С. І. Катаевым і інжынерамі П. В.
Шмакавым і В. П. Цімафеевым. Вучоныя ў 1931 годе сканструіравалі прамыслова
прыгодную электронна-прамяневую трубку – “іконаскоп”.
Тэхнічным работнікам тэлебачання быў вядомы яшчэ адзін спосаб
атрымання адлюстравання, так званы механічны. Гэты спосаб выкарыстоўваўся ў
краінах Заходняй Еўропы. У Маскве таксама была абсталявана невялікая
студыя. З 1 кастрычніка 1931 года адсюль вяліся перадачы праз
шырокавяшчальную станцыю. Адлюстраванне было нямое, без гукавога
суправаджэння. З-за абмежаваных магчымасцей механічнае тэлебачанне
належнага развіцця не атрымала. І калі ў будучым паўстала пытанне аб
будаўніцтве тэлецэнтраў ў Ленінградзе і Маскве, у іх заклалі электронную
сістэму перадачы.
15 жніўня 1932 года пачалася перадача ў эфір рухомых адлюстраванняў –
тэлекіно. Перадачы ўсе яшчэ нямыя.
15 лістапада 1934 года праведзена першая ў СССР тэлевізійная перадача
з гукавым суправаджэненем.
Ў 1936 годзе ў маскве пачалося будаўніцтва першага тэлевізійнага
цэнтра на Шабалаўцы, які меў небывалы павільён у 300 квадратных метраў,
аснашчаны ўжо больш дасканалай апаратурай і магутнымі вентылятарамі.
Прасторны павільён намнога ўзбагаціў магчымасці творчых работнікаў
тэлебачання – можна было паказваць спектаклі тэатраў з усімі дэкарацыямі. А
калі камер стала тры, з’явілася магчымасць тэлевізійнага мантажу. Да
гэтага часу таксама адносяць усталяванне на тэрыторыі СССР першых 100
телевізараў.
25 сакавіка 1938 года Маскоўскі тэлецэнтр правёў вопытную перадачу
фільма “Вялікі грамадзянін”.
1 верасня 1938 года ўступіў у строй Ленінградскі тэлецэнтр са студыяй.
Перадача вялася адзінай камерай, устаноўленнай на нерухомым штатыве. Калі
рэжысер хацеў паказаць асобу буйным планам, акцёру трэба было самому
падысці да камеры. Для змены кадра аб’яўляўся перапынак у перадачы.
Паспяховае развіцце савецкага тэлебачання спыніла вайна. У перыяд
барацьбы з фашысцкімі акупантамі тэлевізійныя перадачы не праводзіліся ні ў
адной краіне Еўропы, у тым ліку і ў Савецкім Саюзе. Толькі ў 1945 годзе
Маскоўскі тэлецэнтр першы ў Еўропе аднавіў свае рэгулярныя тэлевізійныя
перадачы.
У 1951 годзе пачаў працаваць яшчэ адзін тэлевізійны цэнтр - у Кіеве.
Асабліва хуткі рост перадаючай і прымаючай тэлевізійнай сеткі пачаўся з
сярэдзіны пяцідзесятых гадоў. У гэты час паспяхова вяліся будаўнічыя работы
па ўзвядзенню тэлецэнтраў у Рызе, Харкаве, Свярдлоўску, у сталіцы нашай
рэспублікі – Мінску.
...У аднаго з мінскіх журналістаў захаваўся цікавы фотаздымак,
зроблены ў 1954 годзе: ля падножжатэлевізійнай вежы радыёрэпарцер бярэ
інтэрв’ю у брыгадзіра будаўнікоў, якія пачалі ўзводзіць Мінскі тэлецэнтр.
За спінамі ўдзельнікаў гутаркі – у рыштаваннях будоўлі будучая плошча
Перамогі. У 1955 годзе на беразе ракі Свіслач вырас чатырохпавярховы
будынак з калонамі. У ім размясціўся апаратна-студыйны комплекс, памяшканні
для рэдактарскага і рэжыссёрскага саставу, рэпетыцыйныя фае. І хоць яшчэ не
ўсе работы былі закончаны, у нядзелю 1 студзеня 1956 года дыктар Т. П.
Бастун упершыню звярнулася да тэлегледачоў Мінска:
“Добры вечар, дарагія таварышы! Віншуем вас з Новым годам! Пачынаем
нашы пробныя перадачы. Сення вы ўбачыце кіначасопіс “Навіны дня” і ў 19
гадзін 40 мінут – мастацкі фільм “Пакаленне пераможцаў”...
Пачаўся першы год жыцця Беларускага тэлебачання, перадачы якога
прымалі на той час 4,5 тысячы гледачоў. Перадасы перадаваліся не кожны
дзень і былі не вельмі працяглымі і ў асноўным складаліся з паказу
канцэртаў і тэлеспектакляў на кінаплёнцы, якая дасылалася з масквы, а
таксама кінафільмаў і часопісаў, што былі ў мясцовым кінапракаце. Але з
першых крокаў вялася настойлівая работа па пераўтварэнню тэлебачання ў
сапраўдны сродак массавай прапаганды, шукаліся спецыфічныя формы
выразнасці, каб шырэй і паўней адлюстроўваць жыцце нашай рэспублікі.
Нараджэнне тэлебачання азначала нараджэнне новых прафесій –
тэлерэдактараў, рэжыссераў, гукарэжыссераў, аператараў, мастакоў, дыктараў,
камментатараў. У рэспубліцы ні адна навучальная ўстанова такіх спецыялістаў
не рыхтавала. І штаты папаўняліся за кошт радыё, друку, кіно, тэатру. На
пасады рэдактараў напраўляліся, як Вы здагадваецеся, камуністы рэдакцый
газет, радыё, парційныя работнікі, якім трэба было авалодваць гэтай новай і
цяжкай справай.
Першым дырэктарам Мінскай студыі тэлебачання (МСТ) быў зацверджаны
намеснік старшыні Галоўнага Упраўлення радыёінфармацыі Міністэрства
культуры БССР М. І Досін (на гэтай пасадзе ён працаваў з кастрычніка 1955
года да снежня 1960 года). Сярод самых першых працоўнікаў студыі былі Я. В.
Бунін, М. А. Карпук, І. В, Ахрэм, В. І. Антонаў, Г. Ф. Шалковіч, Н. М.
Пінігін, Н. А. Краско, О. П. Захарава.
Кадры давала ў першую чаргу радыё. Так, напрыклад, рэдактар
палітычнага вяшчання В. І. Няміра быў зацверджаны галоўным рэдактарам
літаратурна-драматычнага вяшчання. Прыйшлі працаваць на студыю рэжыссёр
Беларускага радыё В. В. Кухтто і іншыя, газетчыкі В. К Плешавеня, Н. Е.
Латукоўскі, Н. К Пятніцкі.
У 1960 годзе на пасаду дырэктара быў зацверджаны В. Л. Палесскі-
Станкевіч.
У чэрвені 1957 года ў адпаведнасці з рашэннем Савета Міністраў СССР ў
рэспубліцы быў створаны Камітэт па радыёвяшчанню і тэлебачанню пры Савеце
Міністраў БССР (Міністэрства культуры было вызвалена ад кіраўніцтва
справамі радыёвяшчання і тэлебачання). Але пытанне з кадраму па іншаму
стаяла востра.
У 1962 годзе выйшла пастанаўленне ЦК КПСС “Аб мерах па дальнейшаму
паляпшэнню работы радыёвяшчэння і тэлебачання”. У сувязі з гэтым пашырыўся
прыём рэдактараў тэлебачання ў вышэйшую партыйную школу пры ЦК КПСС, а
таксама ў рэспубліканскія партыйныя школы, у тым ліку і у Мінскую партыйную
школу. З 1966 года вядучыя супрацоўнікі Камітэта па радыёвяшчанню і
тэлебачанню пры Савеце Міністраў сталі запрашацца ў Мінскую ВПШ для чытання
лекцый па курсу “Змест і формы работы савецкага радыёвяшчання і
тэлебачання”, а таксама для правядзення практычных заняткаў са слухачамі
аддзелаў друку, радыё і тэлебачання”.
ЦК КПБ, улічваючы ўсё нарастаючае значэнне тэлебачання, якое, як і
радыё, станавілася магутным сродкам ідэалагічнага ўздзеяння, 6 мая 1967
года прымае рашэнне “Аб палепшанні падрыхтоўкі журналістаў і паліграфістаў
у рэспубліцы”. У рашэнні гаварылася: “Даводзім да ведама, што Міністэрства
вышэйшай і сярэдняй адукацыі БССР ператварыла аддзел журналістыкі
Беларускага дзяржаўнага універсітэта імя В. І. Леніна ў факультэт
журналістыкі Белдзяржуніверсітэта, і павялічыць прыём студэнтаў на гэты
факультэт з новага навучальнага года на 25 (?) чалавек...Арганізаваць на
факультэце падрыхтоўку кваліфіцыраваных літаратурных супрацоўнікаў
радыёвяшчання і тэлебачання. У гэтых мэтах разглядзець пытанне аб стварэнні
ў саставе факультэта журналістыкі адпаведнай кафедры... ”. У 1968 годзе на
факультэце журналістыкі была створана кафедра тэорыі і практыкі
радыёвяшчання і тэлебачання.
Развіццё матэрыяльна-тэхнічнай базы.
У 1957 годзе ў Мінску было 6 тысяч тэлевізараў. Праз два гады ў
рэспубліцы будзе зарэгістрыравана 30 тысяч тэлевізараў, ахоп тэлевізійным
вяшчаннем складзе каля 1 млн. чалавек.
Першаапчаткова радыус прыёму перадач быў абмежаваны. Тэхнічная
недасканаласць уплывала на якасць перадач, на самі умовы распаўсюджання
праграмм, асабліва Цэнтральнага тэлебачання. Напрыклад, 7 сакавіка 1963
года была сарвана трансляцыя (перапынена праз 6 хвілін пасля пачатку) з
Масквы спектаклю Маллога тэатру “Картачны домік”: выйшла з строю
радыёрэлейная лінія. Гэта бы ў не адзіны выпадак, калі радыёрэлейная лінія
не наладжвала трансляцыі маскоўскіх перадач, вяла іх без належнай якасці.
Падобны прыклад тыпічны для таго часу: толькі за 1962 год тэхнічныя
спыненні радыёрэлейная лініі склалі 28 гадзін 30 хвілін. Пакідалі жадаць
лепшага і тэлевізары, якія выпускаліся радыёзаводамі. Якасць, надзейнасць,
тэрмін службы тэлевізараў “Нёман”, і “Беларусь-5” не адказвалі
патрабаванням. Значная іх колькасць рамантавалася яшчэ да заканчэння
шасцімесячнага гарантыйнага тэрміну, увесь час ішлі скаргі. У сувязі з
гэтым вялася пастаянная і напружаная работа па паляпшэнню матэрыяльна-
тэхнічнай базы, павелічэнню аўдыторыі.
Асабліва хуткае развіцце беларускае тэлеабчанне атрымала ў 1960-1970-
ых гадах. У гэтыя гады развіцце тэлебачання адбывалася ішло па праграме
тэлефікацыі: у мэтах пашырэння зоны прыёму ў Беларусі ўзводзіліся
рэтрансляцыйныя станцыі. Так у 1958 годзе пачаў перадачы тэлевізійны цэнтр
ў Гомелі. Затым у гарадах Баранавічы, Гродна, Магілёве, Віцебску, Бабруйску
з’яўляюцца рэтрансляцыйныя станцыі, 10 рэтранслятараў малой магутнасці
пабудаваны ў іншых гарадах рэспублікі. Праграма тэлефікацыі дазволіла
ахапіць тэлевізійным вяшчаннем больш паловытэрыторыі, у насельніцтва
налічвалася 70 тысяч тэлевізараў. Адкрыліся шырокія магчымасці для абмену
праграмамі паміж студыямі, для вызаду на усесаюзны экран (з 1961 года
перадачы ЦТ трансліруюцца на рэспубліку, а ў 1962 годзе Мінская студыя
выходзіць на усесаюзны экран).
У сакавіку 1964 года ЦК КПБ ператварыў Мінскую студыю тэлебачання ў
студыю Беларускага тэлебачання.
Да сярэдзіны 70-ых гадоў насычанасць тэлевізарамі ў рэспубліцы была
высокай: 1 млн. 585 тыс.; тэлевізар мелі кожныя 70 сем’яў з 100; 95%
тэрыторыі рэспублікі было ахоплена тэлевізійным вяшчаннем.
У 1978 годзе ў строй увайшоў новы, аснашчаны сучаснай тэхнікай,
апаратна-студыйны комплекс Беларускага радыётэлецэнтра, які даў магчымасць
значна палепшыць якасць тэлевізіўнага вяшчання і арганізаваць перадачу
рэспубліканскай перадачы каляровага тэлебачання.
У цэтым па краіне: будаванне тэлецэнтраў ў 70 гады спынілася, а
маламагутныя былі нават зачынены. Асноўная ўвага была накіравана на
пераабсталяванне тэлецэнтраў, а ахоп насельніцтва тэлебачаннем ішоў шляхам
рэтрансляцыі праграм пры дапамозе спутнікавай сувязі. Мясцовыя тэлестудыі
атрымалі шмат новай тэхнікі: 102 каляровыя перасоўвальныя тэлевізійныя
станцыі, 144 відэамагнітафоны, 88 каляровых студыйных апаратных, 1187
кінакамер, зрасходавана 358 млн. рублёў.
Такім чынам, да 1980-ых гадоў матэрыяльна-тэхнічная база БТ значна
вырасла. Практычна у любым населенным пункце можна было прымаць
тэлевізійныя – дзве праграмы Цэнтральнага тэлебачання і рэспубліканскую.
Аднапраграмнае вяшчанне ахоплівала 96% тэрыторыі рэспублікі,
двухпраграмнае – 76%, і трохпраграмнае – 32% (Мінск і Мінская вобласць).
Рэканструкцыю прайшлі абласныя тэлерадыёцэнтры. Так, напрыклад, ў 1983
годзе стаў шырэйшы выбар тэлеперадач у жыхароў Віцебшчыны: да дзвюх праграм
– першай агульнасаюзнай і рэспубліканскай - дабавілася другая праграма
Цэнтральнага тэлебачання. Замест старой стометровай антэны была ўстаноўлена
апора вышынёй 245 метраў, уведзена у эксплуатацыю новая тэлевізійная
станцыя з перадачыкамі вялькай магутнасці. Так, як і на Цэнтральным
тэлебачанні, усе больш тэлепраграм вырабляецца не на кінаплёнцы, а на
магнітнай выдэаленце, што дазваляла скараціць затраты на падрыхтоўку
перадач, і паскорыць тэрмін іх стварэння, і павысіць якасць каляровага
адлюстравання.
На першых этапах свайго развіцця беларускае тэлебачанне выступала
галоўным чынам як рэтранслятар тых ці іншых падзей і твораў мастацтва,
таксама шукала формы стварэннчя забаўляльнай інфармацыі. Тады экран быў не
простым тэхнічным канонам у перадачы ведаў.
Спачатку было падражняльніцтва (не было свайго вопыту). Фарміраванне
ўласных тэлевізійных жанраў пачынаецца ў 60-ых гг., калі журналісты
рэспублікі вынаходзяць магчымасць адлюстроўваць асноўныя пытанні
сучаснасці з дапамогай арыгінальных, уласных тэлебачанню сродкаў
выказвання.
Для гэтага яны звяртаюцца ў першую чаргу да дакументальнага жанра і,
супастаўляючы рэальныя жыццё выя факты, пачынаюць узнімаць у перадачы
сур’ёзныя грамадскія пытанні, уцягваць чытачоў у творчае абдумванне
сучаснасці. Уведзеныя ў рамкі рубрык і цыклаў, гэтыя дакументальныя
перадачы садзейнічалі садзейнічалі больш глыбокаму адлюстраванню падзей,
якія адбываліся ў жыцці рэспублікі.
“Інструмент зрокавага ўздзеяння” патрабаваў не прастой інфармацыі,
выказанай словам, а непасрэдна зрокавай інфармацыі. На першы момант гэта
быў дыктар, які чытаў паведамленні. Тым не менш прынцыпіяльных адрозненняў
паміж газетнай інфармацыяй і тэлевізійнай не існавала. Тэкставая
інфармацыя без маляўнічага матэрыялу, характэрная для пачатковага перыяду
развіцця тэлебачання, захавалася ў пэўных параўнальна адасобленых масштабах
і па гэты дзень у інфармацыйных выпусках. Нават пры самай сучаснай
тэхнічнай абсталяванасці бывае немагчыма, а іншы раз і неабавязкова
фіксіраваць на кінаплёнку некаторыя падзеі з-за аддаленасці аб’екта,
раптоўнасці падзеі і г.д. Але не адклікнуцца на гэту падзею зусім служба
навін не можа. Прыходзіцца выкарыстоўваць адзіную магчымасць – чытаючага
дыктара ў кадры.
Адна з самых папулярных форм тэлевізійных перадач – публіцыстыка. На
Беларускім тэлебачанні пачатак ёй паклалі паэты Пятро Глебка і Пятрусь
Броўка, якія першымі з пісьменнікаў рэспублікі выступілі перадгледачамі з
палымяным паэтычным словам. Пятро Глебка пазнаёміў з урыўкам з паэмы
“Мужнасць”. Пятрусь Броўка прачытаў свой пераклад паэмы Маякоўскага
“Уладзімір Ільіч Ленін”.
З таго часу беларускія пісьменнікі і паэты – Пятрусь Броўка, Максім
Танк, Аркадзь Куляшоў, Іван Мележ, Іван Шамякін, Максім Лужанін, Янка Брыль
і многія іншыя аказваюць дзейсную дапамогу журналістам рэспубліканскага
тэлебачання непасрэдным удзелам у жыцці студыі.
Першыя крокі тэлебачання каштоўныя перш за ўсё тым, што ў гэты перыяд
ішлі настойлівыя пошукі метадаў падрыхтоўкі перадач, вызначаліся формы і
стыль размовы з тэлегледачом, вырашалася задача найпершай важнасці – даць
насельніцтву інфармацыю па самых актуальных праблемах дня.
Усе мацней заяўляла аб сабе тэлевізійная дакументалістыка ў стварэнні
зборных праграм – тэлечасопісаў. Цікава адзначыць, што самым першым з
часопісаў быў “Піянерскі касцёр”, які выйшаў у эфір 30 красавіка 1956
года. Пазней з’явіліся тэлечасопісы і іншых напрамкаў: “Мастацтва”,
“Фізкультура і спорт”, “Веды”, “Для Вас, жанчыны”. Сярод інўшых форм
вяшчання вядучае месца займалі тэлевізійныя спектаклі, з якімі Мінская
студыя выходзіла на экран амаль кожны месяц.
Важнае месца ў перадачах таго часу займала падрыхтоўка да YI
Сусветнага фестывалю моладзі і студэнтаў у Маскве. У праграмах Мінскай
студыі сістэматычна паведамлялася аб тым, як юнакі і дзяўчаты Беларусі
ўдзельнічаюць у інтэрнацыянальным руху за мір, падрабязна асвятляўся ў
кінарэпартажах кінафестываль беларускай моладзі.
І вось настаў дзень 28 чэрвеня 1957 года. Уся увага планеты была
прыкавана да сталіцы Савецкага Саюза Масквы, дзе на вуліцах і плошчах, у
парках і ў канцэртных залах разлілося разнамоўнае свята юнацтва планеты.
Мінчане,седзячы ля сваіх тэлевізараў, змаглі ўбачыць урачыстае адкрыццё YI
Сусветнага фестывалю моладзі. Гэта была першая трансляцыя тэлепраграмы з
Масквы, якую прынялі ў Мінску.
Як жа была арганізавана гэта перадача?
У той час радыётэхніка ўжо ведала шэраг сістэм перадачы адлюстравання
на вялікія адлегласці – па кабелю і па рэлейных магістральных лініях. Для
таго, каб злучыць радыёрэлейнай лініяй лініяй Мінск з Масквой, неабходна
было пабудаваць 15 прамежкавых прыёмаперадаючых станцый, што ў той час
нельга было ажыццявіць. Інжынерна-тэхнічныя работнікі вырашылі гэтае
пытанне вельмі дасціпна, а галоўнае – хутка. Была ўзведзена рэтрансляцыйная
станцыя ш Смаленску, а дзве іншыя прамежкавыя прыёмаперадаючыя станцыі
ўсталяавлі на самалётах, якія на вышыні 2500 – 3000 метраў ажыццяўлялі
сувязь паміж Масквой і Смаленскам, Смаленскам і Мінскам і забяспечылі
нармальнае праходжанне сігналу па ўсёй трассе.
Ад перадачы да перадачы расла папулярнасць Мінскага тэлебачання. Яго
магчымасці асабліва пашырыліся, калі з’явілася перасоўная тэлевізійная
станцыя – ПТС, якая дазволіла весці трансляцыю футбольнага матча, цыркавога
прадстаўлення, спектакля. Пачалі трансліравацца ўрачыстыя сходы, спартыўныя
спаборніцтвы, тэатральныя прадстаўленні, масавыя святы. З’явілася
магчымасць паказваць оперныя спектаклі.
Спачатку ПТС так і курсіравала з тэатра на стадыён, затым у цырк, у
бассейн. І вось аднойчы аўтобусы заехалі ў двор радыёзавода, тэхнікі
працягнулі кабель у цэх, устанавілі і наладзілі камеры, і тэлегледачы
ўбачылі на экранах, як рабочыя збіраюць беларусскія тэлевізары. Гэта быў
першы рэпартаж з рабочага прадпрыемства і трансліраваўся ён 11 жніўня 1958
года. З таго часу рэпартаж з завода, фабрыкі, камбіната, з будоўлі, калгаса
стаў адным з самых папулярных жанраў тэлевізійнага вяшчання. Амаль кожны
дзень нараджаліся ў той час новыя цыклы і рубрыкі. У сувязі з гэтым
Камуністычная партыя заклікала інфармаваць беларускае насельніцтва аб тым,
што адбываецца у рэспубліцы. Асабліва падкрэслівалася важнасць тэм
прамысловасці і новабудоўлі. Работнікі студыі бывалі ўсюды. Стваралася
хімічная прамысловасць – будаваўся нафтаперапрацоўчы завод, перакладваўся
газаправод, ўзводзіўся Салігорскі калійны, Васілевіцкая і Бярозаўская
электрастанцыі...
Напрыклад, цыкл “Гэта зроблена ў Беларусі” адлюстроўваў поспехі
беларускай індустрыі. Аўтазаводы з гордасцю расказвалі пра 40-тонны
самазвал МАЗ-530. гэта машына атрымала ўсеагульнае прызнанне як у нашай
краіне, так і далёка за яе межамі.
Адной з задач беларукага тэлебачання канца 50-ых гадоў было
культурнае, маральнае выхаванне насельніцтва. У сувязі з гэтым быў
арганізаваны тэлевізійны універсітэт навукі і культуры (сумесна з
рэспубліканскім міністэрствам і таварыствам “Веды”). З экрана тэлевізара
слухачы ўніверсітэта мелі магчымасць знаёміцца з дасягненнямі навукі,
вучыліся слухаць і разумець музыку, разбірацца ў жывапісе і
графіцызнаёміліся з лепшымі творамі драматургіі і кінамастацтва.
60-ыя гады.
У развіцці беларускага тэлебачання яны характэрныя тым, што ў рэдакцыях
вызначыліся такія пастаянныя цыклы, як сельскі клуб “Колас”, “Літаратурная
Беларусь”, “Народны кантроль”, тэлевізійны конкурс па дзіцячых рухомых
гульнях “Вас выклікае Спартландыя”.
У 1961 годзе Мінск быў злучаны радыёрэлейнай лініяй з Масквой. У
Беларусь прыйшла першая праграма Цэнтральнага тэлебачання. У гэты час
зарадзіліся творчыя сувязі з тэлестудыямі братскіх рэспублік. Асабліва
цеснымі былі яны з Літвой. 12 верасня 1962 года ўпершыню праводзілася
міжрэспубліканская пераклічка Мінск – Вільнюс.
4 кастрычніка 1962 года Мінская студыя ўключылася ў агульнасаюзную
шотыднёвую перадачу “Эстафета навін”, а 23 кастрычніка быў упершыню
паказаны на Маскву “Блакітны агеньчык”. Радыёрэлейныя лініі адкрылі дарогу
тэлебачанню Беларусі не толькі на экраны Цэнтральнага тэлебачання, але і
іншых краін Савецкага саюза.
У 1961 годзе тэлевізійная сетка СССР была злучана з сістэмай
Інтэрбачання і Еўрабачання. Пачатак гэтаму супрацоўніцтву паклала
трансляцыя тэлевізійнай перадачы пра сустрэчу ў Маскве першага ў свеце
касманаўта Юрыя Гагарына.
Першы выхад Беларускага тэлебачання на Інтэрбачанне адбыўся ў 1962
годзе. Хутка тэлецэнтры Мінска, Гомеля, Брэста і Віцебска таксама былі
ўключаны ў тэлевізійную сетку Інтэрбачання. Гледачы Польшчы, Балгарыі,
Чэхаславакіі і іншых краін сацыялістычнай садружнасці ўбачылі такія
перадачы, як “Беларукі балет”, канцэрты “Беларуская лірычная”, “Спявае
Зіновій Бабій”, тэлефільмы “Тры волаты”, “Дваццаць мірных гадоў” і іншыя.
Трэба заўважыць, што праграмы з Мінска на фестывалях рэспублік,
праводзімых Цэнтральным тэлебачаннем, атрымлівалі высокую ацэнку.
Значны ўплыў на якасць кінапрадукцыі Беларукага тэлебачання аказала
стварэнне ў 1965 годзе Галоўнай рэдакцыі “Тэлефільм”, якая пачала
вытворчасць дакументальных і мастацкіх фільмаў, а таксама канцэртных
праграм для тыражу на студыях тэлебачання усіх саюзных рэспублік. Ужо з
першых гадоў свайго існавання “Тэлефільм” добра зарэкамендаваў сябе як на
міжрэспубліканскіх, так і на ўсесаюзных кпінафестывалях. Сярод лепшых былі
адзначаны на гэтых аглядах “Чалавек нараджаецца для шчасця”, “Апавяданне
пра зялёны дом”, “Запруда”.
Паняцце “тэлевізійны фільм” прыйшло да масавага гледача ў сярэдзіне 60-
ых гадоў, калі на шэрагу кінастудый краіны былі створаны аб’яднанні
тэлевізійных фільмаў, што было выклікана жыццёвай неабходнасцю пастаянна
бачыць у праграме мастацкія і дакументальныя стужкі, якія, як сцвярджаюць
сацыёлагі, з’яўляюцца адным з любімых відаў відовішча.
У ліку ўзнікшых у рэспубліцы аб’яднанняў і творчае аб’яднанне
тэлефільмаў кінастудыіі “Беларусьфільм”, арганізаванае у 1966 годзе, і
аб’яднанне “Тэлефільм” Беларускага тэлебачання Дзяржкамітэта СМ БССР па
тэлебачанню і радыёвяшчанню, створанае ў 1967 годзе. Сёння ў іх творчым
спісе дзесяткі паўметражных (у тым ліку і шматсерыйных) і кароткаметражных
стужак, сярод якіх найбольш знаёмыя нам “Руіны страляюць” І. Чацверыкава;
“Доўгія вёрсты вайны” А. Карпава; “Прыгоды Бураціна”, “Чырвоны Капялюшык”,
“Зорны хлопчык” Л. Нечаева; “Крах” В. Карпілава і ішныя.
Станаўленне тэлекіно было нялёгкім. Тэлефільм паступова набываў сваю
самастойнасць у русле адзінай цэласнай тэлевізійнай праграмы, у цесным яе
кантакце з інфармацыйна-публіцыстычнай зонай. Тэлефільм, у адрозненне ад
кінафільма, усе больш адчуваў сябе неад’емнай часткай тэлевізійнай праграмы
з яе пэўнымі рысамі дня, тыдня, месяца, года, яе разгорнутасцю перад
гледачамі ў цэлым па часе. У канцы 60-ых гадоў тэлефільм як новае
адгалінаванне экраннага мастацтва набыў новыя магчымасці ў параўнанні з
кінафільмам: унутраную арыентаванасць на формы дыялога з гледачом (адсюль
нярэдкае ўвядзенне каментатара, асобы ад аўтара і г. д.), цыклічнасць,
дзяленне на асобныя серыі.
Ігравы тэлефільм у Беларусі пачаў сваё існаванне з “малых форм” –
мініяцюры, навелы і іншых. А вось у ліку першых на “Тэлефільме” Мінскай
тэлестудыі былі пастаўлены навелы “Снежны конь” (1966) і “Зімні дуб”(1967)
– своеасаблівыя тэлевершы з лірычным, паэтычным аўтарскім светаадчуваннем.
Тэлесерыялы – былі цікавымі з пункту гледжання сюжэтнай арганізацыі і
прынцыпаў злучэння асобных серый у адзінае мастацкае цэлае. Першая ластаўка
ў стварэнні арыгінальнага дакументальна-ігравога відовішча быў у 1967 годзе
тэлевізійны фільм - спектакль “Крах”. У 1971 годзе з’явілася “Уся
каралеўская раць”, пазней – “Вашынгтонскі карэспандэнт”.
Экранізацыі. У тэлевізійным кіно займаюць значнае месца. Першая
экранізацыя была у 1970 годзе (Я. Купала “За шчасцем, за сонцам”). Пазней
былі экранізіраваны многія творы беларускіх аўтараў: Я. Купала “Гусляр”,
“Паўлінка”; В. Быкаў “Жураўліны крык”, “Воўчая зграя”, “Пастка”,
“Альпійская балада”; В. Дунін-Марцінкевіч “Пінская шляхта”; М. Гусоўскі
“Песня пра зубра”; І. Мележ “Людзі на балоце” і іншыя.
Дакументальныя фільмы. Станаўленне прыходзіца на 60-ыя гады і адбылося
яно на базе інфармацыйна-публіцыстычных праграм эфірнага тэлебачання. З
аб’яднаннем арганізацыі “Тэлефільм” сістэматычна пачынаюць стварацца
тэлевізійнныя дакументальныя стужкі, як поунаметражныя, так і
кароткаметражныя. Першы дакументальны фільм выйшаў у 1945 годзе (“Гнашы
дзеці”).
Шмат фільмаў гэтага жанру было пра Вялікую айчынную вайну (“Дзеці
Брэсцкай крэпасці”, “Хлапчукі, хлапчукі”, “Поле боя – поле жыцця”, “Салдаты
Перамогі”), аб касманаўтах і навуковых праблемах...Дарэчы, у 1980 годзе на
экранах з’явіўся дакументальны фільм “Эстафета”. Фільм быў аб вучоных-
фізіках нашага роднага Беларускага Дзяржаўнага універсітэта.
Музычныя тэлефільмы. Хутка пасля з’яўлення тэлебачання ў нашай краіне
стала зразумела, што музыка мае шматлікія формы “існавання” на экране, а
таксама добрыя магчымасці для стварэння настроя гледачоў, афарбоўкі
тэлепраграмы, кінавобраза і г. д. Тут можна выдзеліць такія жанры, як
тэлефільм-канцэрт, телеперадача-канцэрт, фільм-канцэрт, музычна-
забаўляльна перадача і інш. Гледачы мелі магчымасць знаёміцца з такімі
музыкальнымі перадачамі і фільмамі, як
“Песні Ігара Лучанка”, “Верасы”, “Харошкі”, “Свята на Палессе” і іншымі.
Дзіцячыя фільмы. У пасляваенныя гады разгарнулася работа па стварэнню
кінастужак для дзяцей на кінастудыі “Беларусьфільм”. “Дзеці партызана” -
першы фільм, які быў прадстаўлены увазе маленькіх гледачоў у 1954 годзе.
Потым з’явіліся “Міколка-паравоз”, “вуліца малодшага сына”, “Увага! У
горадзе – чараўнік!” і іншыя.
Мастацкія фільмы. Самыя першыя ў гэтым жанры – “Новы дом” (1947);
“Канстанцін Заслонаў” (1949). Да нашых дзён дайшлі такія мастацкія стужкі,
як “Гадзіннік спыніўся апоўначы”, “Хто смяецца апошнім”, “Палесская
легенда”, “Наперадзе – круты паварот” і іншыя.
Якая ж была тэматыка ў беларускага тэлебачання?
Па першае, гэта ваенна-патрыятычная тэма. З экрана тэлевізара
пастаянна гучалі расказы пра гады барацьбы з фашызмам, выступалі удзельнікі
баёў, былыя партызаны, салдаты і афіцэры, падпольшчыкі.
Тэма сельскай гаспадаркі і яе выдатных працаўнікоў на той час таксама
была вельмі актуальнай. “Стаханаўцы” і актывісты, ударнікі і трактарысты –
“вось тыя, кім па сапраўднаму павінна ганарыцца наша грамадства!”, -
данасілася з блакітнага экрана савецкага чалавека.
Па-трэцяе (і як я казала ўжо раней), эканамічная тэма. Магутныя”
савецкія прадпрыемствы апярэджваюць час! Нас буржуям не дагнаць! У
перадачах, напрыклад, на прамысловыя тэмы вялікая ўвага надавалася
сацыялістычнаму спаборніцтву на прабпрыемствах рэспублікі, праблемам
навукова тэхнічнага прагрэсу, рацыяналізатарству і вынаходніцтву. Гэтыя
пытанні былі галоўнымі ў перадачах “Дзённік пяцігодкі”, “Рабочы клуб”,
“Наватар”, “Будаўнік”.
Пра ленінскую тэму таксама не трэба забывацца. Для гледачоў
праводзіліся незабыўныя чытанні-лекцыі пра Леніна, яго тэорыю
сацыялістычнай рэвалюцыі, кіруючую ролю рабочага класа ў будаўніцтве
сацыялізма і камунізма і яшчэ пра шмат чаго іншага, што сёння нам здаецца
абсурдным, незразумелым і нецікавым. Але...Час быў такі, нічога не паробіш.
Тэма будаўніцтва і цыкл праграм “Тэлеаб’ектыў на сельскай будоўлі”,
“Вёска ў рыштаваннях новабудоўляў”. Праводзіліся, напрыклад, спецыяльныя
выязныя рэйды-агляды новабудоўляў Салігорска, Гомеля, Гродна. У іх таксама
ўдзельнічалі і прадстаўнікі будаўнічых арганізацый. Затымі матэрыялы рэйду
ішлі ў праграму “Будаўнік”.
Акрамя таго, асвятляліся асноўныя падзеі з жыцця гораду, паездкі
палітычных дзеячаў за мяжу, навіны культуры, навукі і мастацтва і іншыя
падзеі.
Юнацтву, якое “абдумвае жыццё”, быў прапанаваны цыкл “Людзі ленінскай
гвардыі” – пра жыццё, поўнае барацьбы і трывог Н. К. Крупскай, М. І
Калініна, А. В. Луначарскага, А. Ф. Мяснікова і іншых гістарычных асоб.
Пазней, пасля гарбачоўскай “рэформы” жалезная заслона прыадкрыецца і
усім нам стане зразумела, што ў савецкі перыяд існавання нашай краіны
Беларускае тэлебачанне, ды і ўвогуле ўсе савецкія СМІ праводзілі “вялікую”
работу прапаганды ідэй марксізма-ленінізма, камуністычнай партыі і
савецкай улады. Што чалавек, будучы марыянеткай сацыялізму, “замбіраваўся”
і прапітваўся на працягу жыцця яго ідэямі, думкамі і памкненнямі. Тыя ж СМІ
вучылі чалавека ненавідзець сабе падобных – так званых ворагаў народа –
тых хто не дагадзіў уладзе, пагарджаць імі. Ненавідзець і кідаць каменне
ў белых варон... Чаму так адбывалася?
Сёння мы да канца не змаглі перажыць шок ад гарбачоўскай перабудовы.
БССР цяпер Рэспубліка Беларусь, але грамадства ж наша не змянілася. “Ах,
вярнуць бы савецкі час!”, “Ах, як добра жылося нам тады!”, кажуць бабулькі,
а дзядок з палачкай лае ў тралейбусе “валасатага” панка з завушніцай у носе
і называе яго: “Фашыст!”... Людская псіхіка лёгка зламалася. А да канца
“дабіваюць” яе тыя ж сродкі масавай інфармацыі, якія гадкоў 10 назад
спявалі “гімн” іншаму гаспадару. З экранаў тэлевізараў, радыёпрыёмнікаў,
газет, часопісаў, журналаў, Інтэрнета на нас навалілася вельмі шмат чаго
цікавага і забароненага, жорсткага і ілжывага, заманлівага і абяцаючага
выдатны рэзультат без асаблівых намаганняў. Рэклама “душыць” гледача сваімі
15% -нымі гадавымі; жанчынамі, якія схудзелі за 3 дні іх і тым, якая
цудоўная скура ў іх на твары? А мо б вы хацелі набыць залаты унітаз? У нас
гэта танней на 50 у.е.!!! Усё той, што мы бачым на нашым экране (і чуем) –
самая сапраўдная ломка псіхікі былога савецкага чалавека, які ніколі не
карыстаўся мылам “DOVE”, не чысціў зубы пастай “COLGATE”, не мыў валасы
шампунем “ELSEVE”... Гэта “ломка” прыводзіць да агрэссіі, як моўнай, так і
фізічнай. Я кажу: “Добры дзень,шаноўная!”, а ў адказ чую: “Добры”. Я ж табе
жадаю добрага дня, а ты мне што адказваеш? Проста канстатуеш, што дзень –
добры. Дзякуй! А як мы паводзім сябе ў грамадскім транспарце, на рабоце, на
якой небудзь “тусоўцы”? У грамадскім транспарце іншым часам можна ўявіць
сябе не простым пасажырам, а героем вострасюжэтнага баявіка з элементамі
бойкі! Дзякуй, што вучыцца розным прыёмам і ўсялякай “нецэнзурнай”
жэстыкуляцыі не трэба: кожны вечар амерыканскія баявыя “курсы” завуць нас
да блакітнага экрана.
Я не віню СМІ, у прыватнасці тэлебачанне, ў тым, як мы сёння жывем,
якое ў нас грамадства і г.д. Я сцвярджаю, што СМІ ў першую чаргу пасля
улады нясе адказнасць за тое, што яно сёння, заўтра, паслязаўтра ПРЫНЯСЕ ў
кожную кватэру. Майго браціка Рустама, якому ўсяго 4 годзіка, не трэба
вучыць як страляць з пісталета і куды трэба прыцэльвацца, а крыху старэйшая
за яго сястрычка ведае тэксты любой рэкламы на любым канале на памяць. І
тут проста забарона глядзець тэлевізар не дапаможа.
Беларускае тэлебачанне сення.
Спачатку азначым асноўныя рысы інфармацыйнага прастранства Рэспублікі
Беларусь.
. Адкрытасць.
Асабліва гэта датычыцца аўдыёвізуальных і электронных СМІ. Зараз не
“глушаць” замежныя хвалі, як гэта рабілася раней.
. Даступнасць.
Кожны грамадзянін Рэспублікі Беларусь можа мець доступ да любога з
СМІ.
. Вялікая колькасць акрэдытаваных у Рэспубліцы Беларусь замежных
журналістаў, карэспандэнцкіх пунктаў.
Беларускія СМІ з-за пэўных матэрыяльных праблем не могуць сабе дазволіць
мець як карэспандэнцкія пункты за мяжой, так і акрэдытацыю сваіх
журналістаў (за мяжой). На сённяшні дзень існуе толькі адзіны
карэспандэнцкі пункт, і знаходзіцца ён на тэрыторыі Расіі.
Реферат на тему: История русского календаря
Государственный комитет по высшей школе
Российской Федерации
Новосибирская Государственная Академия
Экономики и Управления
Кафедра философии
Реферат
по курсу культурологии
на тему:
Выполнила студентка 1 курса группы __
Смирнова Евгения Игоревна evsm@yandex.ru
Проверил: Демидов Валерий Петрович
Новосибирск, 1998 года
ПЛАН
I. Определение календаря.
Единицы измерения времени.
II. История нашего календаря.
1. Семидневная неделя:
а) происхождение;
б) название дней недели.
2. Древнеримский календарь:
а) сельскохозяйственный кален-
дарь;
б) месяцы и вставные дни.
3. Юлианский календарь.
4. Введение "нового стиля":
а) причины календарной рефор-
мы;
б) григорианская реформа;
в) введение Григореанского ка-
лендаря в России.
5. Дамоклов меч реформы.
6. Проекты календарей:
а) 13-месячный;
б) 12-месячный.
7. Позиция церкви.
III. Список литературы
Мы так привыкли пользоваться календарем,
что даже и не вполне отдаем себе отчет в том,
как велика в нашей жизни и во всем нашем
мышлении роль упорядоченного счета времени;
между тем нетрудно видеть, что никакая куль-
тура невозможна без него.
Н.И.Идельсон
Календарем принято называть определенную систему счета
продолжительных промежутков времени с подразделениями их на отдельные более
короткие периоды (годы, месяцы, недели, дни). Само же слово календарь
произошло от латинских слов "caleo" - провозглашать и "calendarium" -
долговая книга. Первое напоминает о том, что в древнем Риме начало каждого
месяца провозглашалось особо, второе - что первого числа месяца там было
принято уплачивать проценты по долгам.
В том, что время течет, мы убеждаемся, наблюдая движение, развитие
окружающих нас материальных тел. Измерять же промежутки времени оказалось
возможным, сопоставляя их с явлениями, которые повторяются периодически.
Таких периодических явлений в окружающем нас мире находится несколько. Это
прежде всего смена дня и ночи, которая дала людям естественную единицу
времени - сутки, затем смена фаз Луны, происходящая на протяжении так
называемого синодического месяца (от греческого "синодос" - сближение;
имелось в виду ежемесячное сближение Луны и Солнца на небе, при этом иногда
Луна находит на Солнце на небе - происходит солнечное затмение) и, наконец,
смена времен года и соответствующая ей единица счета - тропический год ( от
греческого "тропос" - поворот : тропический год - промежуток времени, по
истечении которого высота Солнца над горизонтом в полдень, достигнув
наибольшей величины, снова уменьшается ).
Трудности, возникающие при разработке календаря, обусловлены тем, что
продолжительность суток, синоди-ческого месяца и тропического года
несоизмеримы между собой. Неудивительно поэтому, что в одних местах люди
считали время единицами, близкими к продолжительности синодического месяца,
принимая в году определенное ( например, двенадцать ) число месяцев и не
считаясь с изменением времени года. Так появились лунные календари. Другие
измеряли время такими же месяцами, но продолжительность года стремились
согласовать с изменениями времен года ( лунно-солнечный календарь ).
Наконец третьи за основу счета дней принимали смену времен года, а смену
фаз Луны вообще не принимали во внимание ( солнечный календарь ).
ИСТОРИЯ НАШЕГО КАЛЕНДАРЯ.
Семидневная неделя
Происхождение семидневной недели. Искусственные единицы измерения
времени, состоящие из нескольких (трех, пяти, семи и т.д.) дней,
встречаются у многих народов древности. В частности, древние римляне вели
счет дням "восьмидневками" - торговыми неделями, в которых дни обозначались
буквами от А до Н; семь дней такой недели были рабочими, восьмые -
базарными.
Но вот уже у известного иудейского историка Иосифа Флавия (37 - ок.
100 г. н. э.) читаем: "Нет ни одного города, греческого или же варварского,
и ни одного народа, на который не распространился бы наш обычай
воздерживаться от работы на седьмой день". Откуда же "пошла есть" эта
семидневная неделя ?
Обычай измерять время семидневней неделей пришел к нам из Древнего Вавилона
и, по-видимому, связан с изменением фаз Луны. В самом деле,
продолжительность синодического месяца составляет 29,53 суток, причем люди
видели Луну на небе около 28 суток: семь дней продолжается увеличение фазы
Луны от узкого серпа до первой четверти, примерно столько же - от первой
четверти до полнолуния и т. д.
Но наблюдения за звездным небом дали еще одно подтверждение
"исключительности" числа семь. В свое время древневавилонские астрономы
обнаружили, что, кроме неподвижных звезд, на небе видны и семь "блуждающих"
светил, которые позже были названы планетами ( от греческого слова
"планэтэс", которое и означает "блуждающий"). Предполагалось, что эти
светила обращаются вокруг Земли и что их расстояния от нее возрастают в
таком порядке : Луна, Меркурий, Венера, Солнце, Марс, Юпитер и Сатурн. В
Древнем Вавилоне возникла астрология - верование, будто планеты влияют на
судьбы отдельных людей и целых народов. Сопоставляя определенные события в
жизни людей с положением планет на звездном небе, астрологи полагали, что
такое же событие наступит снова, если это расположение светил повторится.
Само же число семь - количество планет стало священным как для вавилонян,
так и для многих других народов древности.
Название дней недели. Разделив сутки на 24 часа, древневавилонские
астрологи составили представление, будто каждый час суток находится под
покровительством определенной планеты, которая как бы "управляет" им. Счет
часов был начат с субботы: первым ее часом управлял Сатурн, вторым -
Юпитер, третьим Марс, четвертым - Солнце, пятым - Венера, шестым - Меркурий
и седьмым - Луна. После этого цикл снова повторялся, так что 8-м, 15-м и
22-м часами "управлял" Сатурн, 9-м, 16-м, 23-м - Юпитер и т.д. В итоге
получилось что первым часом следующего дня, воскресенья, "управляло"
Солнце, первым часом третьего дня Луна, четвертого - Марс, пятого -
Меркурий, шестого - Юпитер и седьмого - Венера. Соответственно этому и
получили свое название дни недели.
Эти названия дней недели именами богов перекочевали к римлянам, а затем в
календари многих народов Западной Европы. На латинском, русском и
английском языках они выглядят так:
|Русское |Латинское |Перевод с латинского |Англий-ское |
|Понедельник |Dies Lunae |день Луны |Monday |
|Вторник |Dies Martis |день Марса |Tuesday |
|Среда |Dies Mercurii |день Меркурия |Wednesday |
|Четверг |Dies Jovis |день Юпитера |Thursday |
|Пятница |Dies Veneris |день Венеры |Friday |
|Суббота |Dies Saturni |день Сатурна |Saturday |
|Воскресенье |Dies Solis |день Солнца |Sunday |
Сегодня почти все народы мира пользуются солнечным календарем,
практически унаследованном от древних римлян. Но если в своем нынешнем виде
этот календарь почти идеально соответствует годичному дви-жению Земли
вокруг Солнца, то о его первоначальном варианте можно сказать лишь "хуже
было некуда". А все вероятно потому, что, как заметил римский поэт Овидий (
43 г. до н. э. - 17 г. н. э. ), древние римляне лучше знали оружие, чем
звезды...
Древнеримский календарь
Сельскохозяйственный календарь. Как и их соседи греки, древние
римляне определяли начало своих работ по восходу и заходу отдельных звезд
и их групп, т.е. они связывали свой календарь с годичным изменением вида
звездного неба. Едва ли не главным "ориентиром" при этом был восход и заход
( утренний и вечерний ) звездного скопления Плеяды, которое в Риме
именовалось Вергилиями. Начала многих полевых работ здесь связывали и с
фавонием - теплым западным ветром, который начинает дуть в феврале ( 3 - 4
февраля по сов ременному календарю ). По свидетельству Плиния, в Риме "с
него начинается весна". Вот несколько примеров проведенной древними
римлянами "привязки" полевых работ к изменению вида звездного неба:
"Между фавонием и весенним равноденствием подрезают деревья,
окапывают лозы... Между весенним равноденствием и восходом Вергилий
(утренний восход Плеяд наблюдается в середине мая) пропалывают нивы...,
рубят иву, огораживают луга..., следует сажать маслины".
"Считают, что не следует начинать сев до (осеннего) равноденствия,
потому что если начнется непогода, то семена станут гнить... От фавония до
восхода Арктура
( с 3 по 16 февраля) рыть новые канавы, производить обрезку в виноградниках
“*).
Следует, однако, иметь в виду, что этот календарь был переполнен
самыми невероятными предрассудками. Так, луга следовало удобрять ранней
весной не иначе, как в новолуние, когда молодой месяц еще не виден
("тогда травы будут расти так же, как и молодой месяц"), а на поле не будет
сорняков. Яйца под курицу рекомендовалось подкладывать только в первую
четверть фазы Луны. Согласно Плинию, "всякая рубка, обрывание, стрижка
принесут меньше вреда, если их делать, когда Луна на ущербе". Поэтому тот,
кто решил стричься когда "Луна прибывает", рисковал облысеть. А если в
указанное время срезать листья на дереве, то оно вскоре потеряет все
листья. Срубленному в это время дереву грозила гниль...
Месяцы и вставные дни. Остановимся на общей структуре древнеримского
календаря, сложившейся в середине I в. до н. э.
В указанное время год римского календаря с общей
продолжительностью в 355 дней состоял из 12 месяцев с таким распределением
дней в них:
|Мартиус |31 |Квинтилис |31 |Новембер |29 |
|Априлис |29 |Секстилис |29 |Децембер |29 |
|Майус |31 |Септембер |29 |Януариус |29 |
|Юниус |29 |Октобер |31 |Фебруариус |28 |
*) Варрон. Сельское хозяйство. - Изд. АН СССР, 1963 г.
О добавочном месяце Мерцедонии речь пойдет ниже.
Как видно, за исключением одного, все месяцы древнеримского календаря
имели нечетное число дней. Это объясняется суеверными представлениями
древних римлян, будто нечетные числа счастливые, тогда как четные приносят
несчастья. Год начинался с первого числа марта. Этот месяц был назван
Мартиусом в честь Марса, которого первоначально почитали как бога
земледелия и скотоводства, а позже как бога войны, призванного защищать
мирный труд. Второй месяц получил название Априлис от латинского aperire -
раскрывать, так как в этом месяце раскрываются почки на деревьях или от
слова apricus - "согреваемый Солнцем". Он был посвящен богине красоты
Венере. Третий месяц Майус посвящался богине земли Майе, четвертый Юниус -
богине неба Юноне, покровительнице женщин, супруге Юпитера. Названия шести
дальнейших месяцев были связаны с их положением в календаре : Квинтилис -
пятый, Секстилитис - шестой, Септембер - седьмой, Октобер - восьмой,
Новембер - девятый, Децембер - десятый.
Название Януариса - предпоследнего месяца древне-римского календаря -
происходит, как полагают, от слова janua - "вход", "дверь". Месяц был
посвящен богу Янусу, который, по одной из версий, считался богом небесного
свода, открывавшим ворота Солнцу в начале дня и закрывавшим их в его конце.
В Риме ему было посвящено 12 алтарей - по числу месяцев в году. Он же был
богом входа, всяких начинаний. Римляне изображали его с двумя лицами :
одним, обращенным вперед, бог будто бы видит будущее, вторым, обращенным
назад, созерцает прошедшее. И, наконец, 12-й месяц был посвящен богу
подземного царства Фебруусу. Само же его название происходит, по-видимому,
от februare - "очищать", но, возможно и от слова feralia. Так римляне
называли приходившуюся на февраль поминальную неделю. По истечении ее, в
конце года они совершали очистительный обряд ( lustratio populi ) "для
примирения богов с народом". Возможно, из-за этого они и не могли делать
вставку дополнительных дней в самом конце года, а производили ее, как мы
это увидим далее, между 23 и 24 февраля.
Продолжительность года в 355 дней была на 10,242 суток короче
тропического. Но в хозяйственной жизни римлян важную роль играли
земледельческие работы - сев, сбор урожая и т. д. И чтобы держать начало
года вблизи одного и того же сезона, они делали вставку дополнительных
дней. При этом римляне из каких-то суеверных побуждений не вставляли целого
месяца отдельно, а в каждом втором году между 23 и 24 февраля "вклинивали"
попеременно 22 или 23 дня. В итоге число дней в римском календаре
чередовалось в таком порядке:
355 дней,
377 (355 + 22) дней,
355 дней,
378 (355 + 23) дней.
Вставные дни (dies intercalares) получили название месяца Мерцедония,
хотя древние писатели называли его просто вставочным месяцем -
интеркалярием (inter-calaris). Само слово "мерцедоний" происходит как будто
от "merces edis" - "плата за труд": это будто бы был месяц, в котором
производились расчеты арендаторов с владельцами имущества.
Как видно, в результате таких вставок средняя продолжительность года
римского календаря была равной 366,25 суток - на одни сутки больше
истинной. Поэтому время от времени эти сутки из календаря приходилось
выбрасывать.
Юлианский календарь
Реформу календаря провел в 46 г. до н. э. римский верховный жрец,
полководец и писатель Гай Юлий Цезарь (100 - 44 гг. до н. э.). До этого
Цезарь побывал в Египте, познакомился с египетским солнечным календарем и
даже сам составил несколько не дошедших до нас трактатов по астрономии.
Разработку нового календаря осуществила группа александрийских астрономов
во главе с Созигеном.
В основу календаря, получившего позже название юлианского, положен
солнечный год, продолжительность которого была принята равной 365,25 суток.
Но в календарном году может быть лишь целое число суток. Поэтому
предписывалось считать в трех из каждых четырех годов по 365 дней, в
четвертом - 366 дней.
Как прежде целый месяц Мерцедоний, так и теперь этот один день решили
"упрятать" между 24 и 25 февраля. Дополненный год позже был назван annus
bissextus, откуда и пошло наше слово високосный.
Юлий Цезарь упорядочил также число дней в месяцах по такому принципу:
нечетный месяц имеет 31 день, четный - 30. Февраль же в простом году - 29,
в високосном - 30 дней. Кроме того, он решил начать счет дней в новом году
с новолуния, которое как раз пришлось на первое января.
В благодарность за реформу, а так же учитывая выдающиеся военные
заслуги Юлия Цезаря (который был убит через два года после реформы),
римский сенат переименовал месяц Квинтилис (в этом месяце Цезарь родился) в
Юлиус.
Вскоре, однако, римские жрецы запутали календарь, объявляя високосным
каждый третий год календаря. Эту ошибку исправил император Август. Таким
образом, юлианский календарь начал нормально функционировать с 1 марта 4 г.
н. э. В связи с этим сенат, учитывая большие военные победы и в
благодарность за исправление календаря, переименовал месяц Секстилис в
месяц Августус. Но продолжительность этого месяца была установлена Юлием
Цезарем в 30 дней, теперь же к нему добавили еще один день, отняв его от
Фебруариуса. А чтобы три месяца - Юлиус, Августус и Септембер - не имели
подряд по 31 дню, то от Септембера один день был перенесен на Октобер, а от
Новембера - один день на Децембер. Тем самым было нарушено введенное
Цезарем правильное чередование долгих и коротких месяцев, а первое
полугодие в простом году оказалось на четыре дня короче второго. И после
Августа некоторые императоры стремились увековечить свое имя в календаре.
Но эти желания властелинов были отвергнуты самим временем...
В 324г. римский император Константин (ок. 285 - 337 гг.) провозгласил
христианство государственной религией. Через год в 325 г. он созвал в
городе Никее церковный собор, на котором обсуждению подвергся и вопрос о
дате празднования пасхи. И начиная с IVв. н.э.
христианская церковь связала свой годичный цикл праздников с юлианским
календарем. Но в результате разной продолжительности тропического и года
юлианского календаря за каждые 128 лет накапливалась ошибка в целые сутки.
И все праздники передвигались "вперед": весенние - на лето, летние - на
осень. Поэтому церковь и стала инициатором последующей календарной реформы.
Введение "нового стиля"
Причины календарной реформы. В конце III в. н.э. весеннее
равноденствие приходилось на 21 марта. По-видимому, "отцы церкви",
участвовавшие в работе Ни-кейского собора, полагали, что так оно и будет.
Но в результате вышеупомянутой ошибки, как дата весеннего равноденствия,
так и даты пасхальных новолуний, принятые в качестве основы для расчета
пасхи, уже не соответствовали реальным астрономическим явлениям.
Поэтому проблема календарной реформы обсуждалась католической
церковью на Базельском (1437 г.), Латеранском (1512-1517 гг.) и Тридентском
(1545-1563 гг.) соборах.
Григорианская реформа. Реформу календаря осуществил папа Григорий
XIII на основе проекта итальянского врача и математика Луиджи Лилио.
Весеннее равноденствие было передвинуто на 21 марта, "на свое место". А
чтобы ошибка в дальнейшем не накапливалась, было решено из каждых 400 лет
выбрасывать трое суток. Принято было считать простыми те столетия, число
сотен которых не делится без остатка на 4.
Такая система получила название григорианской, или "нового стиля". В
противовес ей за юлианским календарем укрепилось название "старого стиля"
Введение Григорианского календаря в России. Во-прос о реформе
календаря в России поднимался неоднократно. В частности, с этим
предложением выступала Российская Академия наук в 1830 г. Однако бывший в
то время министром народного просвящения князь К.А.Ливен представил в своем
докладе царю Николаю I реформу как дело "несвоевременное, недолжное,
могущее произвести нежелательные волнения и смущения умов". Также он
докладывал, что выгоды от перемены календаря маловажны, почти ничтожны, а
неудобства и затруднения неизбежны и велики". Царь написал на этом докладе:
"Замечания князя Ливена совершенно справедливы" - и вопрос был похоронен.
Вопрос о реформе календаря в России был решен сразу после Великой
Октябрьской социалистической революции. Уже 16 ноября 1917 г. он был
поставлен на обсуждение Совнаркома РФСФР, который 24 января и принял
"Декрет о введении в Российской республике западноевропейского календаря".
В декрете говорилось: "В целях установления в России одинакового почти со
всеми культурными народами исчисления времени Совет Народных Комисаров
постановляет ввести по истечении января месяца сего год в гражданский
обиход новый календарь". Для этого: "Первый день после 31 января сего года
считать не 1 февраля, а 14 февраля, второй день - считать 15 и т.д.".
Дамоклов меч реформы
Сегодня наш календарь с астрономической точки зрения является достаточно
точным и, по существу, не требует никаких изменений. И все же о реформе его
говорят уже десятилетиями. При этом имеют в виду не изменение типа
календаря, не введение новых приемов счета високосных годов. Нет, речь идет
исключительно о перегруппировании дней в году с тем, чтобы уровнять длину
месяцев, кварталов, полугодий, ввести такой порядок счета дней в году, при
котором новый год приходился бы на один и тот же день недели, например, на
воскресенье.
В самом деле, наши календарные месяцы имеют продолжительность в 28,
29, 30 и 31 день, длина квартала меняется от 90 до 92 дней, а первое
полугодие на три-четыре дня короче второго. Вследствие этого усложняется
работа плановых и финансовых органов. Неудобным является и то, что неделя
начинается в одном месяце или квартале, а заканчивается в другом. Поскольку
же год содержит 365 дней, то он заканчивается тем же днем, с которого он
начался, а каждый новый год начинается с другого дня.
Поэтому каждое государство тратит ежегодно крупные суммы на печатание
новых календарей.
На протяжении последних 160 лет выдвигались всевозможные проекты
реформы календаря. В 1923 г. при Лиге Наций был создан специальный комитет
по вопросам календарной реформы. После второй мировой войны этот вопрос был
передан в руки Экономического и Социального Совета ООН.
Какие же существуют проекты календаря?
Проекты календарей. Хотя проектов существует
очень много, выбирать приходится только из двух: 13 - месячный календарь
или 12 - месячный. Первый из них был предложен в 1849 г. французским
философом Огюстом Контом (1798 - 1857). В этом календаре каждый месяц
начинается в воскресенье и заканчивается в субботу. Один день в году не
имеет названия и вставляется после субботы последнего, XIII месяца, перед
Новым годом, как дополнительный день отдыха. В високосном году такой же
день отдыха вставляется также после субботы VI месяца.
Однако 13 - месячный календарь имел бы ряд существенных недостатков
хотя бы потому, что при делении года на кварталы пришлось бы делить и
месяцы. Поэтому главное внимание уделяется другому варианту календаря,
предложенному в 1888 году французским астрономом Гюставом Армелином.
Согласно этому проекту календарный год состоит из 12 месяцев и делится на 4
квартала по 91 дню в каждом. Первый месяц квартала имеет 31 день, два
остальных - по 30. Первое число года и квартала приходится на воскресенье,
каждый квартал заканчивается субботой и имеет 13 недель. В каждом месяце 26
рабочих дней. В простом году один день, как Международный праздник мира и
дружбы народов, вставляется после 30 декабря, в високосном году праздничный
день високосного года вставляется еще после 30 июня (см. табл.).
Таблица. Всемирный календарь.
|Дни | Январь | Февраль | Март |
|недели |Апрель |Май |Июнь |
| |Июль |Август |Сентябрь |
| |Октябрь |Ноябрь |Декабрь |
|Воскресенье |1 8 15 22 29 | 5 12 19 26 | 3 10 17 24 |
|Понедельник |2 9 16 23 30 | 6 13 20 27 | 4 11 18 25 |
|Вторник |3 10 17 24 31 | 7 14 21 28 | 5 12 19 26 |
|Среда |4 11 18 25 |1 8 15 22 29 | 6 13 20 27 |
|Четверг |5 12 19 26 |2 9 16 23 30 | 7 14 21 28 |
|Пятница |6 13 20 27 |3 10 17 24 |1 8 15 22 29 |
|Суббота |7 14 21 28 |4 11 18 25 |2 9 16 23 30 |
-------------------
* День високосного года после 30 июня.
** День мира и дружбы народов - ежегодный Международный праздник после 30
декабря.
----------------------------------------------------------------------------
----
Вводить же календарь Армелина удобно с того года, в котором 1 января
приходится на воскресенье.
Проект этого календаря был одобрен Советским Союзом, Индией,
Францией, Югославией и рядом других государств. Однако Генеральная
Ассомблея ООН все откладывала его окончательное рассмотрение и утверждение.
В настоящее же время эта деятельность под эгидой ООН вообще прекратилась.
Позиция церкви. С введением нового календаря не будет непрерывной
смены дней недели при переходе от одного года к другому. Церковь же не
возражает только против таких вечных календарей, "которые сохраняют и
защищают семидневную неделю с воскресным днем, не вводя никаких дней помимо
седмиц, так что последовательность седмиц не нарушается, разве только
неожиданно появятся весьма основательные причины, о которых апостольский
престол должен будет иметь суждение".
Список литературы
1. Большой энциклопедический словарь. – М: 1997.- 480с.
2. Буткевич А.В., Зеликсон М.С. Вечные кален -
дари. – М.: Наука, 1984. - 196с.
3. Идельсон Н.И. История календаря. - Наука, 1925. - 128с.
4. Климишин И.А. Календарь и хронология. - Наука, 1985. -320с.
| |
